Morgunblaðið - 19.07.2014, Qupperneq 26

26 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 19. JÚLÍ 2014
Ísíðustu viku var töluvert fjallað um næsta heimsmeistaramót í hand-knattleik karla og var í fjölmiðlum ítrekað vísað til IHF og EHF. Ífrétt um heimsmeistaramót í frjálsum íþróttum var hins vegar IAAFtil umræðu. Fljótlega fylgdu skýringar á þessum fyrirbærum með
fréttunum en skammstafanirnar voru þó einnig áfram notaðar. Skoðun á
Netinu leiðir fljótt í ljós að hér er vísað til Alþjóðahandknattleikssambands-
ins, Handknattleikssambands Evrópu og Alþjóðafrjálsíþróttasambandsins
en þeir sem fylgjast með fréttum eru væntanlega ekki alltaf sítengdir við
Netið. Að undanförnu hafa einnig verið fluttar fréttir af starfi OECD, WHO,
UNICEF og UN Women en þá hefði verið æskilegra og skýrara að nota ís-
lensk heiti þessara stofnana og vísa til Efnahags- og framfarastofnunarinnar,
Alþjóðaheilbrigðisstofnunarinnar, Barnahjálpar Sameinuðu þjóðanna og
Jafnréttisstofnunar Sameinuðu þjóðanna. Sem betur fer fáum við oft að sjá
og heyra í fréttum íslensk heiti þessara stofnana og margra annarra.
Hjá þýðingamiðstöð utanríkisráðuneytisins hefur þeirri stefnu verið fylgt
að forðast enskar skammstafanir
í þýðingum lagatexta eins og
hægt er og nota íslensk heiti eða
íðorð (sérfræðiorð) í þeirra stað.
Í enskum útgáfum lagatexta
Evrópusambandsins eru slíkar
skammstafanir með upphafs-
stöfum algengar og nokkrar nýj-
ar jafnan kynntar til sögunnar í hverri lagagerð. Í leiðbeiningum fyrir starfs-
menn framkvæmdastjórnar Evrópusambandsins (Fight the fog) er þó varað
við ofnotkun skammstafana af þessu tagi. Yfirbragð íslensku textanna er
annað en þeirra ensku af því að hér er leyst upp úr þessum skammstöfunum
og settar inn íslenskar þýðingar til að gera lesendum textanna auðveldara
um vik að skilja hvað við er átt.
Í 10 gr. laga nr. 61 frá 2011 um stöðu íslenskrar tungu og íslensks tákn-
máls er tiltekið að mál það sem er notað í starfsemi ríkis og sveitarfélaga eða
á vegum þeirra skuli vera vandað, einfalt og skýrt. Notkun torræðra skamm-
stafana í opinberum textum stuðlar hvorki að því að textarnir verði einfaldari
né skýrari. Það ber þó ekki að skilja þetta sem svo að notkun íslenskra
skammstafana af þessu tagi sé óheimil í lagatextum. Fyrir utan heiti ís-
lenskra stofnana, skóla og fyrirtækja hefur skapast hefð fyrir nokkrum
skammstöfunum með upphafsstöfum sem tengjast alþjóðastofnunum. Í því
sambandi má nefna t.d. SÞ (Sameinuðu þjóðirnar), EES (Evrópska efna-
hagssvæðið), AGS (Alþjóðagjaldeyrissjóðinn), ÖSE (Öryggis- og sam-
vinnustofnun Evrópu) og ESB (Evrópusambandið). Einnig getur verið nauð-
synlegt að nota alþjóðlegar skammstafanir í tilteknu samhengi, t.d.
skammstafanir landa og gjaldmiðla o.fl.
Fyrir nokkrum árum kom út á vegum málræktarsviðs Stofnunar Árna
Magnússonar í íslenskum fræðum yfirgripsmikil handbók um íslenskt mál og
málnotkun, Handbók um íslensku. Í þeirri bók er kafli um skammstafanir og
þar er bent á að ofnotkun skammstafana geti torveldað lestur og jafnframt
að þess verði að gæta að nota skammstafanir sem ætla má að lesendur skilji.
Notkun íslenskra heita eða íðorða í stað enskra skammstafana samræmist
best íslenskri málstefnu og er liður í því að koma efni til skila á skýru og skilj-
anlegu máli.
IHF
EHF
IA
A
F
OECD
WHO
UNICEF
U
N
W
om
en SÞ
EE
SAGS ÖSE
ESB
HI
IA
A
A
A
OOEC
OECDWHO
N
UNICEF
U
N
W
om
enE Ö
Af torræðum
skammstöfunum
Tungutak
Sigrún Þorgeirsdóttir
sigrun.thorgeirsdottir@utn.stjr.is
Valdabaráttan á heimsbyggðinni er að færast afvígvöllum hernaðartækjanna yfir á vígvelliefnahagslífsins. Skýrasta vísbendingin um þaðer sú ákvörðun svonefndra Brics-ríkja að setja
upp tvær nýjar stofnanir, ígildi Alþjóðabankans og Al-
þjóðagjaldeyrissjóðsins. Þetta verða stofnanir sem hafa
sama hlutverki að gegna og þær tvær, sem fyrir eru en
eiga að veita þeim samkeppni, ögra þeim og ógna stöðu
þeirra.
Brics-ríkin eru Brasilía, Rússland, Indland, Kína og
Suður-Afríka. Þessi fimm ríki líta svo á að Bandaríkin og
fylgifiskar þeirra – og þá er fyrst og fremst átt við ESB-
ríkin – stjórni efnahagsmálum á heimsvísu með yfirráð-
um yfir Alþjóðabankanum og AGS og með hliðsjón af
eigin hagsmunum en ekki annarra. Vesturlönd við-
urkenni ekki og taki ekki tillit til að þungamiðja efna-
hagslífsins hafi að verulegu leyti færzt til og þá sér-
staklega til Suðaustur-Asíu en að hluta til
Suður-Ameríku. Á milli Kína og Brasilíu hefur orðið til
eins konar efnahagslegt öxulveldi.
Önnur vísbending um að efnahagslífið verði einn
helzti vígvöllur framtíðarinnar eru við-
brögð Bandaríkjamanna við hern-
aðarlegri íhlutun Rússa og banda-
manna þeirra í austurhluta Úkraínu.
Þeir bregðast ekki við með vopnum
heldur með efnahagslegum refsiað-
gerðum og draga ESB-ríkin ýmist
viljug eða nauðug með sér. Fram að þessu hafa margir
haft tilhneigingu til að afgreiða þær aðgerðir sem merki
um aumingjaskap Bandaríkjamanna en smátt og smátt
er að koma í ljós að þetta eru mjög úthugsaðar og hnit-
miðaðar aðgerðir, sem eru byrjaðar að bíta. Viðbrögð
Pútíns, forseta Rússlands, voru þau fyrr í þessari viku
að hvetja til þess að Brics-ríkin tækju höndum saman
um að koma í veg fyrir að Bandaríkin gætu „ofsótt“ ríki,
sem væru andvíg stefnu þeirra. Hann er að leita sér
skjóls.
Sovétríkin voru nálægt því að verða jafnoki Banda-
ríkjamanna í hernaðarlegum styrk á dögum kalda stríðs-
ins en þau voru langt frá því að búa yfir sama efnahags-
lega styrk. Þess vegna töpuðu þau í kalda stríðinu.
Rússar geta ekki unnið efnahagslegt stríð við Bandarík-
in en þeir gætu varizt með stuðningi Brics-ríkjanna.
Þriðja vísbendingin um þessa tilfærslu átaka af einu
sviði yfir á annað er sú yfirlýsing Jean-Claude Junckers,
verðandi forseta framkvæmdastjórnar ESB að engin
frekari stækkun verði á Evrópusambandinu næstu fimm
ár. Þar kemur margt til.
Evrópusambandsríkin í heild eru bæði hernaðarlegt
og efnahagslegt pappírstígrisdýr, þótt Þýskaland sé efn-
hagslegt stórveldi. Það hefur legið fyrir í aldarfjórðung
að þau hafa ekkert sjálfstætt hernaðarlegt bolmagn. Þau
vildu ganga á milli á Balkanskaga á tíunda áratug síð-
ustu aldar en í ljós kom að þau höfðu enga burði. Banda-
ríkjamenn áttu ekki annan kost en skerast í leikinn og
stöðva manndrápin þar. Þau hafa dregið úr útgjöldum
sínum til hermála jafnt og þétt og öryggi þeirra er í raun
tryggt af Bandaríkjamönnum. Þeir kunna því illa að
þurfa að borga kostnað við öryggi ríkja, sem hafa efni á
að standa undir þeim kostnaði sjálf.
Til viðbótar kemur að Evrópusambandsríkin hafa
ekki náð tökum á efnahagslegum vandamálum evru-
svæðisins, þótt dregið hafi úr sárustu fjárhagslegu
vandamálum ríkisstjórna og banka í Miðjarðarhafslönd-
unum en ekki neyð fólksins þar. Og loks er bullandi
ágreiningur í þessum ríkjahópi um þátttöku í refsiað-
gerðum gegn Rússum. Þar fer afstaða hvers ríkis um sig
eftir hagsmunum þeirra í viðskiptum við Rússland.
Finnar eru andvígir frekari refsiaðgerðum vegna sinna
hagsmuna. Frakkar ætla að afhenda Rússum tvö her-
skip sem hafa verið í smíðum í Frakklandi, þrátt fyrir
andmæli Bandaríkjamanna. Þýzka-
land skiptist í tvennt í afstöðunni til
Rússa og Bandaríkjamanna og jafn-
vel vísbendingar um að meirihluti
Þjóðverja leggi meiri áherzlu á að
rækta gott samband við Rússland.
Það eru stórpólitísk vandamál af
þessu tagi, sem eiga mikinn þátt í því að Jean-Claude
Juncker vill staldra við og stækka Evrópusambandið
ekki meir í næstu fimm ár, heldur einbeita sér að því að
leysa innri vandamál ESB. Þegar hann í ræðu sinni á
Evrópuþinginu fyrr í vikunni sagði að ESB yrði að
„melta“ þá stækkun sem þegar hefði orðið, átti hann við
þessi innri vandamál og mörg önnur.
Það er ómögulegt að spá fyrir um hvernig þróun
næstu ára verður. Eitt af því sem Bandaríkin gætu gert
er að hefja útflutning á olíu og gasi en framleiðsla þeirra
á þessum mikilvægu orkugjöfum úr leirsteini (fracking)
hefur stóraukizt síðustu ári. Hefji þeir slíkan útflutning
mundi olíu- og gasverð stórlækka, sem hefði lamandi
áhrif á rússneskt efnahagslíf og leiða til þess að ESB-
ríkin verði ekki jafn háð Rússum um orku og þau eru nú.
Þessar stóru línur munu ráða ferðinni í heimsmál-
unum á næstu árum. ESB-ríkin eru að sumu leyti
klemmd á milli Bandaríkjanna og Rússlands í þessum
átökum eins og sjá má af vandræðagangi þeirra vegna
refsiaðgerða Bandaríkjamanna. Af þessum sökum er yf-
irlýsing Junckers bæði skiljanleg og skynsamleg.
En jafn augljóst er að það er ekkert vit í því fyrir okk-
ar litlu þjóð að blandast inn í þessi átök. Á meðan aðild-
arumsókn okkar að Evrópusambandinu liggur óhreyfð á
borði í Brussel er litið á okkur sem eina af þeim.
Það þjónar betur okkar hagsmunum í bráð og lengd
að standa ein og sjálfstæð hér norður í höfum og rækta
eðlileg tengsl við þessi þrjú meginöfl, sem eru að birtast
á vígvöllum heimsstjórnmálanna, hvert um sig.
Þess vegna á að draga aðildarumsóknina til baka.
Hinn nýi vígvöllur
heimsstjórnmála
Brics-ríkin ögra og ógna
Vesturlöndum á vígvöll-
um efnahagslífsins
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Fyrir skömmu var ég á ráðstefnu íPrag. Þar var Mústafa Dzhemí-
lev, leiðtogi Krím-Tatara, sæmdur
verðlaunum Evrópuvettvangs um
minningu og samvisku, en hann hafn-
ar ofbeldi í baráttunni fyrir rétt-
indum þjóðar sinnar, sem Kremlverj-
ar kúga. Dzhemílev hefur tvisvar
verið tilnefndur til friðarverðlauna
Nóbels, sem nefnd á vegum norska
Stórþingsins velur. Ekki er þar á vís-
an að róa, því að val norsku nefnd-
arinnar hefur oft verið stórfurðulegt.
Árið 1973 fékk Le Duc Tho, aðal-
fulltrúi Norður-Víetnams í samn-
ingum um vopnahlé í Víetnam, verð-
launin ásamt aðalsamningamanni
Bandaríkjanna. Tho tók að vísu ekki
við þeim, enda rauf ríki hans samn-
inginn, sem það hafði gert við Banda-
ríkin, og lagði Suður-Víetnam undir
sig 1975. Tho átti síðar þátt í innrás
Víetnam-hers í Kambódíu. Hann var
ekkert annað en gamall, grimmur
kommúnisti.
Árið 1990 hlaut Míkhaíl Gorba-
tsjov, leiðtogi einræðisstjórnar Ráð-
stjórnarríkjanna, verðlaunin. Á með-
an hann tók við þeim í Osló, voru
rússneskar öryggissveitir önnum
kafnar við að handtaka og pynta and-
ófsmenn í Eystrasaltsríkjunum, sem
Stalín hafði lagt undir sig eftir samn-
ing við Hitler síðsumars 1939. Gor-
batsjov ætlaði aldrei að veita þjóðum
Ráðstjórnarríkjanna fullt frelsi, en
missti vald á atburðarásinni.
Árið 1992 fékk Rigoberta Menchú
verðlaunin. Hún hafði gerst tals-
maður kúgaðra indjána í Guatemala
og skrifað ævisögu, sem kom út
1983. Þar lýsti hún erfiðu hlutskipti
sínu og fjölskyldu sinnar og voða-
verkum hersins í Guatemala. En
bandaríski mannfræðingurinn David
Stoll rannsakaði feril hennar og
komst að því, að hún hafði spunnið
margt upp.
Ein skrýtnasta verðlaunaveitingin
var þó 2009, þegar nýkjörinn forseti
Bandaríkjanna, Barack Hussein
Obama, æðsti yfirmaður voldugasta
herafla heims, hlaut verðlaunin.
Hann virtist ekki fá þau fyrir neitt
það, sem hann hafði gert eða látið
ógert, heldur aðeins fyrir það, hver
hann var, fyrsti þeldökki maður til að
verða forseti Bandaríkjanna. Engum
kom sennilega verðlaunaveitingin
eins á óvart og honum sjálfum.
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Friðarverðlaun Nóbels