Morgunblaðið - Sunnudagur - 17.08.2014, Blaðsíða 4

4 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 17.8. 2014
Í erindi sínu á ráðstefnunni lagði dr.
Sigrún einna mesta áherslu á ræktun
borgaravitundar ungs fólks á öllum
skólastigum, frá leikskóla til háskóla.
Með hugtakinu borgaravitund á hún
við skilning einstaklings á því hvað
það þýðir að vera borgari með þeim
réttindum, skyldum og ábyrgð sem
við höfum í lýðræðislegu samfélagi.
Hún segir mikilvægt að efla félags-
þroska, siðferðiskennd og tilfinninga-
þroska ungs fólks sem grunn borg-
arvitundar þeirra og þátttöku í sam-
félaginu. Sem dæmi megi taka að efla
hæfni þess til að leysa vandamál í
samskiptum og samfélagsmálum. Þar
til grundvallar liggur hæfni til að geta
sett sig í spor annarra og til að greina
á milli ólíkra sjónarmiða og samhæfa
þau.
Um ástæður þess að mikilvægt sé
að rækta borgaravitund ungs fólks
nefnir Sigrún í fyrsta lagi að samfélög
heimsins verði æ fjölmenningarlegri
með tilliti til mismunandi þjóðernis,
menningar og trúarbragða. Það veki
ýmsar flóknar spurningar um það
hvað það er að vera borgari, um
mannréttindi, lýðræði og menntun.
„Í ljósi lýðræðisgilda okkar, frelsis,
jafnréttis og bræðralags, sem ég kýs
að kalla systkinalag, verðum við að
fást við þessar flóknu spurningar. Við
verðum að búa unga fólkið undir þess-
ar áskoranir og leggja þar sérstaka
áherslu á að efla vitund þess um fé-
lagslegt réttlæti og virðingu fyrir
margbreytileika,“ segir Sigrún.
Losa þarf um spennu
Í öðru lagi ræðir hún um spennu sem
virðist vera í menningu okkar á milli
lýðræðisgildanna frelsis annars vegar
og systkinalags hins vegar. Áskor-
unin felist í því að finna jafnvægi þar á
milli. „Margir hafa áhyggjur af því að
við höfum ekki verið nægilega vel á
verði. Ekki er nóg að efla aðeins skiln-
ing nemenda á rétti sínum heldur þarf
einnig að efla ábyrgð þeirra gagnvart
fólki og náttúru með því að rækta
sjálfstæði þeirra og frumkvæði jafnt
sem umhyggju og samlíðan með öðr-
um.“
Þriðja ástæðan, sem Sigrún nefnir,
er að áhugi ungs fólks á stjórnmálum
í lýðræðisríkjum virðist fara minnk-
andi. Um það beri dræm kosn-
ingaþátttaka til dæmis vitni. „Þetta á
einkum við um hefðbundin lýðræð-
isþjóðfélög og það þurfum við á Norð-
urlöndunum að hafa í huga.“
Sigrún segist vona að 21. öldin
verði „gullöldin“ þar sem áhersla ver-
ið lögð á að rækta borgaravitund ungs
Dr. Sigrún Aðalbjarnardóttir, pró-
fessor við Háskóla Íslands.
Rækta þarf
borgara-
vitund
Sigrún segir ráðstefnuna í vikunni hafa verið afar vel heppnaða, ekki
síst í ljósi þess að þar voru allir þeir helstu sem koma að málum kenn-
arastarfsins saman komnir. Kennarar, skólastjórnendur, fræðimenn,
stofnanir sem sjá um kennaramenntun, stjórnsýslan og fleiri. „Að
mínu mati hefur verið of lítil samræða milli allra þessara aðila, t.d. á
milli stjórnsýslunnar, rannsókna og framkvæmdar í skólastarfi. Við
sem stundum rannsóknir söknum þess að ekki sé litið meira til nið-
urstaðna rannsókna okkar og þær nýttar til úrbóta. Vettvangnum
finnst ekki nægilega hlustað á sig og stjórnsýslunni sjálfsagt að hlutir
gangi hægt á vettvangi og í rannsóknum. Með auknu samstarfi og
auknum skilningi okkar á milli eflum við fagvitund kennara og skóla-
stjórnenda og bætum kennsluna í landinu.“
Það er tilfinning Sigrúnar að almennt sé skilningur á því að bæta
þurfi aðbúnað kennarastéttarinnar. Samvinna og símenntunarmögu-
leikar hafi aukist. „Við erum á réttri leið en betur má ef duga skal.“
Kennarar telja starf sittnjóta takmarkaðrar virð-ingar á Íslandi, ef marka
má niðurstöður rannsóknar sem
OECD birti nýlega á viðhorfum
kennara til starfs síns. Dr. Sig-
rún Aðalbjarnardóttir, prófessor
í uppeldis- og menntunarfræðum
við Háskóla Íslands, vitnaði til
þessara niðurstaðna í erindi sínu
á alþjóðlegri ráðstefnu um kenn-
ara framtíðarinnar í vikunni.
Finnskir kennarar skera sig
hressilega úr á Norðurlöndunum,
eins og sjá má á meðfylgjandi
töflu, en Ísland er töluvert und-
ir meðaltalinu í samanburð-
arlöndunum, sem er 30%.
„Það er ekki eins og það sé
hátt hlutfall, 30%,“ segir Sigrún
í samtali við Morgunblaðið. „Það
þýðir að innan við þriðji hver
kennari telur starf sitt njóta
virðingar í samfélaginu í þessum
34 löndum. Það er áhyggjuefni,
að ekki sé talað um rúm 17%
eins og hér á landi.“
Í rannsókn sem Sigrún gerði
ásamt nöfnu sinni Sigrúnu Erlu
Ólafsdóttur á síðasta ári voru
kennarar meðal annars spurðir
hvað þyrfti að gera til að auka
virðingu fyrir kennarastéttinni
hér á landi. Svör þeirra voru
fimmþætt: Í fyrsta lagi töluðu
svarendur um að auka þyrfti
sjálfsvirðingu kennara. Í öðru
lagi vildu þeir að kennarar
hefðu meira frumkvæði að því
sjálfir að skapa jákvæða um-
ræðu um stéttina. Í þriðja lagi
töluðu þeir um að auka þyrfti
starfsánægju kennara. Í fjórða
lagi gátu svarendur um lág laun
og launatengd kjör. Í fimmta og
síðasta lagi vildu þeir stuðla að
bættu starfsumhverfi kennara.
Fram kom hjá þessum kenn-
urum að þeim þykir umræða um
stéttina oft og tíðum ófagleg og
á neikvæðum nótum, að sögn
Sigrúnar, sem þeir telja end-
urspegla skort á þekkingu á
starfi kennarans. Það eigi jafnt
við um stjórnsýsluna, þá sem
taki ákvarðanir um menntastefn-
una og almenning. Sigrún telur
þetta vekja upp spurningar í
ljósi þess að öll höfum við geng-
ið í skóla og ættum fyrir vikið
að hafa skilning á út á hvað
starf kennarans gengur.
Sigrún segir margar ástæður
fyrir því að Finnland hafi þessa
sérstöðu þegar kemur að virð-
ingu fyrir kennarastéttinni. Þar
ráði þó sjálfsvirðing kennara ef-
laust miklu. Ungt fólk í Finn-
landi vilji upp til hópa verða
kennarar. „Þannig ætti það auð-
vitað að vera hér á landi líka.
Efla þarf áhuga unga fólksins
fyrir kennaranámi og kenn-
arastarfinu og styrkja kennara í
starfi í von um að þeir öðlist
köllun til að sinna því. Kennarar
þurfi að hafa sterka faglega
sjálfsmynd í starfi og finna til
stolts. Þannig eru meiri líkur á
að ná árangri með heill bæði
nemendanna og samfélagsins í
huga.“
Fyrir utan launakjör, starfs-
umhverfi og fleiri þætti, sem
getið var um hér að framan,
segir Sigrún brýnt að kennarar
fái tækifæri til að rýna í eigin
rann: „Skoða uppeldissýn sína,
köllun sína t.d. með spurningar í
huga eins og: Hvaða gildi vil ég
rækta með nemendum og hvers
vegna? Hvernig ætla ég að
rækta þau gildi? Í því sambandi
getur verið gott að tengja við
lífssögu sína: Hvers vegna vildi
ég verða kennari? Af hverju vil
ég leggja þessar áherslur? Gott
dæmi um það er kennari sem
upplifði skólann sem heftandi
meðan hún var barn. Það er að
segja, lítið var gert til að virkja
hana. Þess vegna hefur hún lagt
áherslu á það í starfi sínu sem
kennari að ýta undir áhuga
nemenda sinna með lýðræð-
islegum kennsluaðferðum, meðal
annars með markvissum um-
ræðum. Nemendur taka ýmsar
ákvarðanir sjálfir í bekkjarstarf-
inu. Umræður nemenda skipta
miklu í því efni að efla sjálf-
stæða og gagnrýna hugsun
þeirra,“ segir Sigrún.
Hún segir foreldra líka mega
taka þetta sér til fyrirmyndar.
„Það vantar samræður við börn,
bæði heima og í skólum. Rök-
ræða þarf við þau og skoða með
þeim mál frá ýmsum hliðum.
Það er líka svo skemmtilegt að
hlusta á börnin og ræða við
þau; þau hafa svo margt
skemmtilegt fram að færa.
Þannig eflum við einnig við rök-
ræðumenningu okkar sem virki-
lega er þörf á.“
Morgunblaðið/Eggert
Þurfa að finna til stolts
EINUNGIS 17,5% KENNARA Á UNGLINGASTIGI Á ÍSLANDI ERU MJÖG SAMMÁLA EÐA SAMMÁLA ÞEIRRI FULLYRÐINGU AÐ
KENNARASTARFIÐ NJÓTI VIRÐINGAR Í SAMFÉLAGINU. ÞETTA KOM FRAM Í ERINDI DR. SIGRÚNAR AÐALBJARNARDÓTTUR,
PRÓFESSORS Í UPPELDIS- OG MENNTUNARFRÆÐUM VIÐ HÁSKÓLA ÍSLANDS, Á ALÞJÓÐLEGRI RÁÐSTEFNU UM KENNSLU-
MÁL Í REYKJAVÍK Í VIKUNNI. SIGRÚN SEGIR VERK AÐ VINNA EIGI AÐ STYRKJA OG EFLA VIRÐINGU FAGSINS.
Fyrsti skóladagurinn er
með stærri dögum í lífi
sérhvers manns.
BETUR MÁ EF DUGA SKAL
Mér finnst kennarastarfið njóta mikillar virðingar í samfélaginu!
Meðaltal í samanburðarlöndunum er 30%.
58,6%
30,6%
18,4%
17,5%
5,0%
Hlutfall kennara á unglingastigi sem eru mjög sammála eða
sammála þessari fullyrðingu:
Finnland
Noregur
Danmörk
Ísland
Svíþjóð
* Það er leikur að læra, leikur sá er mér kær. Ókunnur höfundur.ÞjóðmálORRI PÁLL ORMARSSON
orri@mbl.is