Stígandi - 01.10.1946, Blaðsíða 75

I’cssi nútíma minninga- og sagnaritun
okkar á sér eina hliðstæðu í bókmennta-
sögu þjóðarinnar, þó að vísu væri margt
með öðrum hætti þá en nú. Það er
sagnaritunin forna, þegar íslendingasög-
urnar og Noregskonungasögurnar urðu
til. Eins og nú átti og mundi þjóðin þá
tímana tvenna. En sá var munurinn, að
þá var hún að hverfa frá umbrotamiklu
og auðugu lífi inn í þá einangrun og fá-
tækt, sem hún hefir nú aftur af sér
varpað. Þá eins og nú fannst henni á-
stæða til að gera upp við liðinn tíma,
sjá cg skilja andstæðurnar nteð því að
hera þær saman, sjá samtímann í ljósi
liðins dags, liðinn dag í Ijósi samtimans.
Henni var þetta að mestu leyti ósjálf-
rátt. Með henni urðu til rniklar bók-
menntir, án þess að hún skildi til nokk-
urrar hlítar, livað hún var að gera. Hið
sama er að gerast nú.
Hér verður aðeins lauslega getið
tveggja þessara minningabóka um gamla
tímann hér á Islandi fyrir mannsaldri og
aldahvörfin, sem gerzt hafa með þjóð-
inni á ævi gömlu kynslóðarinnar, og cru
báðar þessar bækur nteðal hinna betri
og athyglisverðari bóka í þcssari bók-
menntagrein.
Önnur þessara bóka er Gömul kynni,
eftir Ingunni Jónsdóttur. Þetta er ekki
að öllu leyti ný bók. Áður hafa komið
frá hendi frú Ingunnar tvær bækur, sein
margir kannast við, Bókin mín (1926) og
Minningar (1937), og er efni beggja
þeirra bóka tckið upp í Göntul kynni,
en allmiklu nýju efni bætt við.
Ef á forntið er litið, er hér ekki að
ræða um samfelll rit, enn síðtir sögu
með samfelldum söguþræði, heldur er
þetta líkast formlitlu safni sundurleitra
minninga um menn og menningu horf-
innar aldar, nokkurra ritgerða um ýmis-
leg efni, fáeinna dulrænna sagna og æv-
intýra. En þegar farið er að lesa, finnst
lesandanum fyrr en varir því líkast, sem
frú Ingunn komi með tímann, þegar
hún var ung, í fanginu til hans. Lesand-
inn verður þess harla lítið var, að frú
Ingunn sé nokkuð að segja frá sjálfri
sér, að þetta séu hennar minningar, en
það er vissulega „bókin hennar", enginn
læs maður, sem bókina les, kemst hjá
því að lifa sig inn í hennar hugmynda-
og minningaheim. En það er um leið
heimur liðinnar aldar, í því ljósi sýndur,
að hann verður nútímamönnum skýr,
og þó eru frásagnirnar ómengaðar af
sjónarmiðum þess tíma, sem er að líða.
Engtt skiptir, hvort frú Ingunn segir frá
Melaheimilinu um 1860, fyrstu endur-
minningum sínum, „glerbrotum á
mannfélagsins haug“ (þ. c. olbogabörn-
unum í æsku hennar), „orðstír (sem)
deyr aldrcgi" (þ. e. afbragðsmönnum)
eða minningum sínum úr Hornafirði
eða búendum í Vatnsdal, allt er það
með sama markinu brennt.
Á kápu bókarinnar er skemmtileg
rnynd frá níræðisafmæli frú Ingunnar.
Frú Ingunn er þar með þremur dóttur-
böriutm sínum, og er citt þeirra nafna
hennar, áttatíu árum yngri en gamla
konan. Það sem gerir myndina sérstak-
lega skemmtilega er það, að hér er clli
og æska, sem mætast með innilegum,
gagnkvæmum skilningi. Frú Ingunn,
sem fyrst og fremst lifir í gömlum tíma,
kemur með hann færandi hendi lil
okkar, sjónarmið hans, liugsunarhátt,
skilning, jafnvel málfar og hugsunarhátt,
hefir þó jafnframt lagað sitt tungutak
svo eftir líðandi tíma og meðal annars
eftir skilningi barnabarna sinna, að bæði
þau og við öll, jafngömul barnabörnum
hennar og eldri, eigtim auðvelt með að
skilja hana betur cn flesta aðra, er við
okkur ræða eða fyrir okkur rita.
Hin bókin, Á ferð, cftir Ásmund Gísla-
son, áður prófast á Hálsi, er líka að
forminu til safn sundurleitra ritgerða
og frásagna. En hún orkar á lesandann
eins og samfelld saga, og er rauði þráð-
urinn breytingin mikla, sem orðið hefir
á islenzku þjóðlífi á hinni stuttu ferð
sjálfs hans frá vöggu til grafar. Hann
STÍGANDI 313