Skessuhorn - 19.12.2007, Blaðsíða 74

74 MIÐVIKUDAGUR 19. DESEMBER
Krist ján Frank lín Ax els son er
fædd ur og upp al inn í Bakka koti í
Staf holtstung um. Hann var fædd­
ur í torf bæ sem ekki stend ur leng­
ur. Bæn um var rutt um koll af jarð­
ýtu árið 1950 og stóð þar sem eldra
í búð ar hús ið í Bakka koti stend ur nú.
Krist ján hef ur kom ið víða við í sínu
sam fé lagi. Hann hef ur ver ið fjall­
kóng ur um langa hríð, set ið í stjórn
Kaup fé lags Borg firð inga, ver ið for­
mað ur Veiði fé lags Þver ár, virk ur í
brids starfi og var einn af þeim sem
tók þátt í því að byggja upp seiða­
eld is stöð á Lax eyri. Krist ján kvænt­
ist Katrínu Júl í us dótt ur árið 1972
og eiga þau fjór ar dæt ur. Hann seg­
ist hafa haft tíma til að sinna fé lags­
mál un um af því að hann eigi konu
sem oft hafi tek ið upp fjósa skófl­
una. Kíkt var í heim sókn til Krist­
jáns eitt kvöld og fyrst spurt um
bernsku ár in í Bakka koti.
Fædd ur í torf bæ
„Við erum fjög ur systk in in og ég
er næst elst ur,“ seg ir Krist ján þeg ar
búið er að koma sér vel fyr ir í betri
stof unni. „Ég er fædd ur í torf bæ, en
for eldr ar mín ir voru bænd ur hér í
Bakka koti. Árið 1950 kom jarð ýta
og ruddi hluta af gamla bæn um í
burtu og sá nýi, sem í dag er gamla
hús ið, var byggð ur. Við krakk arn­
ir vor um send til móð ur ömmu okk­
ar upp að Stein um með an ver ið var
að gera hús ið í búð ar hæft. Það var
ekk ert ver ið að tvínóna við þetta
held ur bara byggt og flutt inn um
haust ið. Auð vit að var alls ekki allt
til bú ið en þó nóg til þess að hægt
var að búa í hús inu. Af gang ur inn
var síð an fram kvæmd ur smátt og
smátt. Mér hef ur alltaf fund ist mest
gam an að vera í sveit inni og alltaf
vilj að vera bóndi, enda varð ég það.
Hér í Bakka koti var svona með­
al bú,“ seg ir Krist ján þeg ar talið
berst að bú skap ar hátt um for eldr­
anna. „Þau höfðu bæði kýr, kind­
ur og hesta eins og gekk. Heim il­
ið var gest kvæmt og marg ir krakk ar
voru hér á sumr in sem hald ið hafa
sam bandi síð an og koma reglu lega í
heim sókn. Ég tók þátt í þeim störf­
um sem til féllu, eins og flest ir hafa
gert sem ald ir eru upp í sveit og
hafði gam an af. Þó verð ég að við­
ur kenna að mér hef ur alltaf fund ist
meira gam an að kind um en kúm.“
Skóla gang an
Krist ján er fædd ur á þeim tíma
sem far skól inn var víða enn við líði.
Hann byrj aði sína skóla göngu þó
í Varma lands skóla, en skól inn hóf
starf semi sína árið 1954.
„Ég gekk í skóla á Varma landi sem
þá var ný lega stofn að ur og fór síð­
an á Hvann eyri. Ég fór ekki í Reyk­
holt og hef lát ið þetta duga. Ekk ert
far ið í ann an skóla en þann sem líf­
ið býð ur upp á þar sem mig lang aði
ekk ert í bók nám. En hér í sveit inni
var fyrst far skóli og kennt á bæj un­
um, með al ann ars hér heima. Guð­
rún í Túni kenndi og ég man að
ein hverj ir nem end ur urðu að gista
hér. Það var of langt heim til þeirra.
Svo þeg ar mað ur náði tíu ára aldri
var far ið í Varma land, en þar voru
bara fjór ir bekk ir þá, eldri og yngri
deild og tveir bekk ir í hvorri. Fyrsti
og ann ar bekk ur voru í hálf an mán­
uð í skól an um og síð an heima en
þriðji og fjórði bekk ur var þrjár
vik ur í skól an um. Við vor um send
heim með pró gramm til að læra
heima. Það vildi nú brenna við að
helst væri lært rétt áður en átti að
fara í skól ann aft ur,“ seg ir Krist ján
og kím ir.
Mik ið fé lags líf
í sveit inni
Í Varma lands skóla komu börn
og ung ling ar úr flest um sveit um í
kring og reikna má með að mik ið líf
og fjör hafi ver ið í sveit inni á þeim
tíma sem skól inn starf aði.
„Á þess um árum var mik ið fé­
lags líf hér í sveit inni,“ seg ir Krist­
ján um líf barna og ung linga á upp­
vaxt ar ár un um. „Ung menna fé lag­
ið starf aði með mikl um blóma og
við vor um nokk uð mörg á svip uð­
um aldri. Ung menna fé lag ið naut
líka góðs af skól an um því að marg ir
krakk ar úr öðr um sveit um tóku þátt
í í þrótt um hér á með an á skóla vist­
inni stóð og öðru fé lags lífi. Marg ir
af krökk un um hér tóku einnig þátt
í í þrótta æf ing um á sumr in hér á
bökk un um, bæði fót bolta og frjáls­
um í þrótt um. Við höfð um meira
að segja lög leg an völl sem keppt
var á í fót bolta. Við keppt um eink­
um við fé laga úr Umf. Skalla grími
og fé lög in skipt ust á að halda fót­
bolta mót, sitt hvort árið. Marg ur
fékk gott fé lags legt upp eldi í ung­
menna fé lög un um, þar á með al ég.
Það kom sér sann ar lega vel síð ar,
þeg ar al var legra fé lags mála vafst ur
tók við.“
Byrj að að búa
og ráð ið fest
Eins og áður hef ur kom ið fram
stóð hug ur inn fyrst og fremst til
þess að vera bóndi og dreymt um
að svo gæti orð ið. Þar kom að sá
draum ur varð að veru leika.
„Árið 1970 kaupi ég svo bú stofn
frá Efra Nesi og stofna fé lags bú um
haust ið með for eldr um mín um og
bróð ur mín um Ein ari. Hann hætti
fljót lega en ég tók Efra Nes á leigu
og hafði þar slægj ur í tvö til þrjú ár.
Um 1980 hættu pabbi og mamma
að búa og ég keypti allt af þeim.
Síð ar fluttu þau í Borg ar nes. Eins
og ég hef áður sagt hafði ég nú ekk­
ert sér stak lega gam an af kún um en
gat hins veg ar alltaf gleymt mér í
fjár hús un um,“ seg ir Krist ján þeg­
ar hann er spurð ur um hvort hon­
um finn ist mis gam an að skepn­
um. „Það var hins veg ar ör uggt að
vera með kýrn ar og jafn ari inn­
koma. Þær seldi ég síð an árið 1993
og fjölg aði fénu. Þá var heim ilt að
skipta út mjólk ur rétti fyr ir sauð­
fjár rétt. Þar skipti bú mark ið nefni­
lega máli og ekki mátti fram leiða að
vild eins og nú er. Við mið urn ar ár in,
svoköll uð, voru not uð til að finna
út hversu mik inn kvóta bænd ur
ættu að fá. Hér á þessu svæði voru
þau erf ið. Við bjugg um við ó þurrka
sum ar eft ir sum ar svo bænd ur voru
ekki með eins góð an stofn og mik­
inn eins og raun hefði kannski orð­
ið ann ars. Við hjón in hætt um síð an
að búa árið 1997. Ég á fjór ar dæt­
ur og þrjár voru farn ar. Sú fjórða
far in að skoða tösk urn ar, sem ekki
vissi á gott. Því buð um við henni
og tengda syn in um að taka við, sem
þau þáðu og hafa búið með á gæt­
is ár angri.“ Að spurð ur seg ir Krist­
ján að hann reyni enn að gera eitt­
hvert gagn og rétta hjálp andi hönd
ef þess þurfi með en dags dag lega
vinn ur hann hjá BSRB í or lofs hús­
un um í Mun að ar nesi.
Alltaf hall ur
und ir kaup fé lag ið
Krist ján var deild ar stjóri í Kaup­
fé lagi Borg firð inga um ára bil og sat
einnig í stjórn þess. Hann var með­
al ann ars stjórn ar for mað ur þeg ar
á kveð ið var að leggja nið ur mjólk­
ur sam lag ið í Borg ar nesi.
„Ég hef alltaf ver ið hall ur und­
ir kaup fé lag ið og sam vinnu hug­
sjón in virk aði vel að mínu viti.
Trú mín er sú að ýmis upp bygg­
ing í sveit um lands ins hefði orð ið á
ann an veg og kannski mun hæg ari
en varð ef kaup fé lag anna og sam­
vinnu hug sjón ar inn ar hefði ekki
not ið við. Hún er barn síns tíma og
á kannski ekki við leng ur en sam­
taka mátt ur inn get ur gert ým is legt
ef hon um er beitt. Ég var deild ar­
stjóri hér á mínu svæði fyr ir kaup­
fé lag ið og síð an í stjórn þess. Þar
sat ég með al ann ars þeg ar mjólk ur­
sam lag ið var lagt nið ur. Sú að gerð
hef ur und ið upp á sig og mjólk ur­
bú eru mun færri en áður var. Ég
held ekki að nokkurn mann hafi
órað fyr ir þeirri þró un sem orð­
ið hef ur í sam bandi við kaup fé lög
og land bún að ar geir ann sem slík an.
Nú er eins og fólk veit, ekk ert sauð­
fjár slát ur hús í Borg ar nesi og kjöt­
vinnsl an verð ur að kaupa sér kjöt til
vinnslu, sem er ó trú legt í ljósi sög­
unn ar. Lík lega má segja að bænd­
ur sjálf ir hafi lagt slát ur hús ið nið ur
þar sem þeir hættu að leggja inn fé
til slátr un ar.“
Hag ræð ing ar krafa að
leggja sam lag ið nið ur
Mörg um Borg firð ing um og
þeim sem lögðu inn mjólk í sam­
lag ið í Borg ar nesi fannst ekki rétt
að leggja mjólk ur bú ið nið ur. Hver
var hvöt in að því að svo var gert?
„Það var hag ræð ing ar krafa að
leggja nið ur sam lag ið í Borg ar­
nesi á sín um tíma,“ svar ar Krist­
ján spurn ingu blaða manns og held­
ur á fram. „Hall dór Blön dal þá ver­
andi land bún að ar ráð herra lét vinna
skýrslu um hag ræð ingu í mjólkur­
iðn aði. Þar var með al ann ars lagt til
að sam lag ið yrði lagt nið ur. Menn
tóku and köf yfir þessu sem samt
varð nið ur stað an og sam þykkt á
fundi 12. des em ber 1994. Við lá
þó að samn ingn um yrði rift þar
sem allt stóð fast á tíma bili. Því var
kippt í lið inn á síð ustu stundu svo
mál ið feng ist fram geng ið. Þeg ar ég
horfi til baka get ég ekk ert sagt um
það hvort þessi að gerð var góð eða
slæm. Það er eng in leið að meta það
því breyt ing arn ar eru svo gíf ur leg­
ar í þjóð fé lag inu. Sá sam an burð ur
yrði aldrei raun hæf ur því stað an í
land bún aði er afar ólík því sem hún
var fyr ir þess um tæpu 13 árum síð­
an.“
Lengi far ið í leit ir
Tungna menn vita að Krist ján í
Bakka koti hef ur ver ið fjall kóng ur á
Þver ár rétt ar upp rekstri í fyrstu leit
æði lengi en hvað skyldi hann hafa
far ið oft í leit ir.
„Regl an var sú að þú varst lög­
gild ur leit ar mað ur ferm ing ar ár ið,“
seg ir Krist ján og blik kem ur í augu
þeg ar talið berst að sauð kind inni og
göng um. „Ég á því fimm tíu ára leit­
araf mæli á næsta ári. Hér áður fyrr
var þetta eft ir sótt starf og komust
færri að en vildu. Það var gam an að
fara á fjöll og smala sam an blessuð­
um kind un um og koma þeim heim.
Það gekk vel á flest um stöð um, nú
eru víða vand ræði með að smala
lönd og hreinsa upp sem skyldi.
Sem bet ur fer hef ur ekki geng ið illa
að manna þá leit sem ég hef um­
sjón með en því er ekki að heilsa
alls stað ar. Við eig um án efa eft ir að
sjá meiri vand ræði í þess um efn um,
nema fólki tak ist að finna ein hverja
lausn á smala mennsk um al mennt,
sem flest ir geta sætt sig við.“
Lax veiði hlunn indi
Jörð in Bakka kot stend ur við
bakka Þver ár. Jörð in nýt ur því
nokk urra hlunn inda af ánni. Krist­
ján kom að lax veiði um hverf inu í
kring um árið 1982, fór fljót lega í
stjórn veiði fé lags Þver ár. Síð ar varð
hann for mað ur sem hann er enn.
Mik ið hef ur breyst í þessu um hverfi
síð an hann kom fyrst að því.
„Und an far in ár hafa átt sér stað
mikl ar breyt ing ar alls stað ar í sam­
fé lag inu, þar er lax veiði um hverf­
ið eng in und an tekn ing. Hér við
Þverá hef ur sami leigu tak inn haft
ána á leigu í 26 ár. Það hef ur geng­
ið á gæt lega. Sam starf ið við þá hef­
ur ver ið gott. En nú eru blik ur á
lofti og ekk ert víst að þeir hafi ána
á fram þeg ar nú ver andi samn ing ur
renn ur út. Menn eru víða ugg andi
yfir því að stóru lax veiði ár lands ins,
sem Þverá telst ó neit an lega til, séu
að safn ast á hend ur fárra leigu taka.
Ég tel að slík þró un sé ekki góð, ef
rétt er. Bænd ur verða að halda vöku
sinni í þessu eins og öðru. Við verð­
um ein fald lega að fylgj ast vel með
og skoða all ar hlið ar mála, ann að
geng ur ekki í dag. Stund ar gróð inn
hef ur aldrei ver ið af fara sæll.“
Lax eld is stöð in
Á fram er spjall að um lax fiska mál
þótt á ögn öðr um grunni sé.
„Ég var einn af þeim sem kom að
Um hverf ið í sveit um er gjör breytt
Rætt við Krist ján Frank lín Ax els son um land bún að, lax veiði um hverfi og fleira
Mörg er bú manns raun in og stund um er ekk ert ann að í stöð unni en að fá hjálp.
Katrín Júl í us dótt ir, eig in kona Krist jáns heima í Bakka koti.
Fé lags mál in hafa skip að jafn stór an sess og sveita störf in. Hér er Krist ján lengst til vinstri
á ung menna sam bands fundi.