Læknablaðið - 15.03.2001, Blaðsíða 22

FRÆÐIGREINAR-/ GÓÐKYNJA STÆKKUN HVEKKS
erlendri rannsókn er tíðni einkenna um 14% meðal
karla á fimmtugsaldri, 24% meðal karla á sex-
tugsaldri og 43% meðal karla eldri en 60 ára (1).
Bunubið, slöpp buna, þvagleki, tíð þvaglát,
bráðamiga og næturþvaglát eru helstu einkenni
góðkynja hvekksstækkunar en þessum einkennum
hefur verið lýst í margar aldir (2,3)
Rúmlega 100 ár eru síðan fyrstu tiltölulega vel
heppnuðu skurðaðgerðir á hvekk hófust. Frá lokum
19. aldar og fram eftir þeirri 20. voru flestar aðgerðir
gerðar ofan lífbeins (suprapubic) með dánarhlutfall í
kringum 20% á fyrstu árunum. Dánarhlutfallið átti
þó eftir að lækka og við lok þriðja áratugar 20. aldar
var það kornið niður fyrir 4%. A svipuðum tíma náði
aðgerð sem var gerð um spöng (perineal)
töluverðum vinsældum og svolítið seinna önnur sem
gerð var aftan lífbeins (retropubic) en það var síðan
um 1909 með tilkomu holsjár Nitze og hátíðni-
straums Hertz að hafist var handa við skurðaðgerðir
á hvekk um þvagrásina (transurethral resection of
the prostate, TURP). Á rúmri hálfri öld breyttist
þessi aðgerð úr því að vera sjaldgæf og ganga tiltölu-
lega illa yfir í að verða gullstaðall (gold standard) við
brottnám hvekks um allan heim (4). Hér á landi
hófust skurðaðgerðir á hvekk um þvagrás í kringum
1970 og hafa því verið stundaðar í um það bil 30 ár.
Ekki þurfa allir karlmenn með einkenni góðkynja
hvekksstækkunar á meðferð að halda. Eftirlit er þó
haft með þessum einstaklingum og komi til með-
ferðar eru ýmis ráð til. Þróaðar hafa verið margar
aðferðir við meðhöndlun góðkynja hvekksstækkunar
svo sem útvíkkun með blöðru, ísetning innri leggs
(stents), hitameðferð, örbylgjumeðferð, hljóðbylgju-
meðferð, leysigeislameðferð og fleira að ógleymdum
skurðaðgerðum sem eru: opið brottnám hvekks,
skurður á hvekk um þvagrás (transurethral incision
of the prostate, TUIP) og brottnám hvekks um
þvagrás, sem af öllu ofantöldu hefur verið lang-
algengasta meðferðin. Á síðastliðnum 10 árum hafa
orðið miklar breytingar á meðhöndlun góðkynja
hvekksstækkunar með tilkomu nýrra lyfja.
Hér á landi hafa aðallega verið notaðir rxj -við-
tækjablokkar og fínasteríð en víða erlendis eru
náttúrulyf hvers konar algeng (5). Fínasteríð er 5-a-
redúktasablokkari sem hindrar umbreytingu
testósteróns í díhýdrótestósterón sem er það form
hormónsins sem vöxtur hvekks er háður. Gjöf
fínasteríðs veldur því minnkun á rúmmáli hvekks og
mildar þannig einkenni (5,6). a-| -viðtækjablokkar
hindra a-adrenvirka viðtaka í hvekk og blöðruhálsi.
Það veldur slökun á sléttum vöðvum þessara líffæra
og dregur því úr einkennum (5,7). Eftir að notkun 5-
a-redúktasablokkara og a.j-viðtækjablokkara hófst
að einhverju marki í kringum 1990 hefur brott-
námsaðgerðum hvekks um þvagrás víðast hvar farið
fækkandi (8,9). Hvaða áhrif þetta hefur haft á fjölda
þeirra sem fá meðhöndlun við góðkynja hvekks-
stækkun og um leið hvaða áhrif þetta hefur haft á
kostnað við meðferð þessa sjúkdóms hefur lítið verið
rannsakað á Islandi.
Markmið þessarar rannsóknar er því að taka
saman tíðnitölur og reikna út kostnað varðandi
ofangreindar breytingar á meðferð góðkynja
hvekksstækkunar hér á landi ásamt því að athuga
hvort ábendingar fyrir brottnámsaðgerðum hvekks
um þvagrás hafi breyst frá því að fyrrnefnd lyf komu
á markað. Hér er eingöngu verið að skoða breytingu
á fjölda brottnámsaðgerða hvekks um þvagrás, enda
hefur sú aðgerð verið ríkjandi meðferðarúrræði
karlmanna sem hafa þurft að gangast undir skurð-
aðgerð vegna góðkynja hvekksstækkunar.
Efniviður og aðferðir
Rannsóknin var afturskyggn og tók til fjölda þeirra
brottnámsaðgerða hvekks um þvagrás sem gerðar
voru vegna góðkynja hvekksstækkunar á Islandi á
árunum 1984 til og með 1999. Upplýsingar um fjölda
aðgerða fengust frá Rannsóknastofu Háskólans í
meinafræði og frá Fjórðungssjúkrahúsinu á Akureyri
en á þessa tvo staði voru send sýni úr þeim aðgerðum
sem gerðar voru á Islandi á umræddu tímabili.
Upplýsingar um fjölda aðgerða sem fengust frá
þessum stöðum voru byggðar á fjölda þeirra sýna sem
fengu greininguna góðkynja hvekksstækkun. Hér
voru því ekki meðtaldir þeir einstaklingar sem fóru í
brottnámsaðgerð hvekks um þvagrás þar sem áður
óþekkt krabbamein fannst í sýni. Niðurstöður meina-
fræðisvara þessara einstaklinga, sem óvænt greindust
með krabbamein, voru með öðrunt orðum ekki
aðgreindar frá þeim einstaklingum sem fóru í aðgerð
vegna þekkts krabbameins. Ekki reyndist unnt að fá
sundurliðuð meinafræðisvör þar sem tekið var tillit til
ábendingar brottnámsaðgerðar hvekks um þvagrás,
það er hvort viðkomandi fór í aðgerðina vegna
góðkynja eða illkynja stækkunar hvekks. Til að finna
út heildarfjölda aðgerða á ári, sem gerður var í þeirri
trú að um góðkynja stækkun hvekks væri að ræða,
varð því að bæta við þeim einstaklingum sem
greindust óvænt með krabbamein. Eins og lýst er hér
að neðan var farið yfir sjúkraskrár allra sem fóru í
brottnámsaðgerð hvekks um þvagrás, af hvaða
ástæðu sem er, á tveimur sjúkrahúsum á fjórum árum
og meðal annars var skráður fjöldi þeirra sem
greindist óvænt með hvekkskrabbamein. Litið var
svo á að hlutfall þessara einstaklinga væri sambæri-
legt frá ári til árs og var hlutfallslega jafn mörgum
einstaklingum því bætt við fjölda þeirra sem fengu
greininguna góðkynja stækkun hvekks öll önnur ár en
farið var yfir.
Til að skoða hvort ábendingar brottnámsaðgerðar
hvekks um þvagrás hefðu breyst með tilkomu lyfja
sem meðferðarúrræðis í kringum 1992 voru sjúkra-
A
214 Læknablaðið 2001/87