Læknablaðið - 15.03.2001, Blaðsíða 44

UMRÆÐA & FRÉTTIR / KONUR 1 LÆKNASTÉTT
metnum kennslustöðum. I grein Carol Nadelson í
PCNA 1989, Professional Issues for women, koma
fram svipaðar hugmyndir og hjá Eisenberg. Þar
kemur einnig fram að yfirgnæfandi hluti kennara í
læknaskólum voru karlar eða rúm 87% og telur
Nadelson að menntun kvenna og starfsval, skortur á
fyrirmyndum og fjölskyldumálin dragi úr mögu-
leikum þeirra til metorða innan stéttarinnar. Hún
veltir því fyrir sér hvort mismunandi uppeldi drengja
og stúlkna verði stúlkunum síðar fjötur um fót. Þær
fái ekki sömu hvatningu og drengir til að vera
ákveðnar, metnaðargjarnar og kappsamar, því slíkir
eiginleikar þyki ekki prýða góðar konur. Hún bendir
á leiðir til úrbóta og leggur áherslu á að eldri konur í
stéttinnni styðji hinar yngri og hvetji til frekara náms.
Janet Bickel bar saman feril kvenna og karla sem
ráðin voru til kennslu árið 1976. Ellefu árum síðar
höfðu aðeins 3% kvennanna fengið fullgildar
prófessorsstöður en 12% karlanna. Þegar kannað var
hvaða ástæður gætu legið að baki þessum mun, þótti
Ijóst að konurnar höfðu fengið minni þjálfun til
rannsókna. Þær stunduðu minna rannsóknir og
rituðu færri greinar en báru jafnmikla ábyrgð og
karlarnir á umönnun sjúklinga og stjórnun. Bickel
taldi að eina leiðin til þess að breyta þessu væri að
ráða fremur konu en karl, ef bæði eru hæf. Aukinn
fjöldi kvenna ofar í metorðastiganum muni síðar
leiða til breytinga á vinnutilhögun lækna, breytinga
sem bæði konur og karlar mundu fagna. Það væru í
raun engin sérstök forréttindi kvenna að fá
dagheimili, veikindafrí eða lífeyri, heldur almenn og
sjálfsögð mannréttindi.
A sama tíma birtust nokkrar greinar í BMJ um
álag á konum í námi og starfi og hvaða leiðir væru
færar til úrbóta. Firth-Cozens athugaði álagsþætti
meðal yngri kvenlækna. Hún komst að því að nær
helmingur kvennanna sýndi merki um þunglyndi.
Þær kvörtuðu mest undan of miklu vinnuálagi, sem
skapaði streitu, og neikvæðum áhrifum starfsins á
einkalíf. Þá voru einnig erfiðleikar við ákvarðana-
töku og í samskiptum við aðstandendur sjúklinga. Og
hvað varðar kynbundna streituþætti bættist við
kynferðisleg áreitni á vinnustað og fordómar sjúk-
linga gagnvart kvenlæknum. Firth-Cozens lagði til að
komið væri til móts við konur varðandi skipulag
sérnáms og sérfræðistarfa og með ráðgjöf fyrr í
náminu. Fiona Godlee benti á að um 10 ára skeið hafi
helmingur læknanema í Bretlandi verið konur. Þær
séu einnig fjölmennar á lægri stigum sérfræðináms og
sérfræðistarfa en á háskólasjúkrahúsum sé einungis
einn af hverjum fimm læknum kona. Konur mæti
meiri erfiðleikum varðandi stöðuveitingar en karlar.
Vegna heimilisstarfa hafi konur að meðaltali 17 færri
frístundir á viku en karlar og telur Godlee að
sveigjanlegur vinnutími eða hlutastöður geti enn
frekar dregið úr möguleikum kvenna í framtíðar-
stöður. Godlee hafnar því sem sagt að konur þurfi
sérreglur varðandi stöðuveitingar en hins vegar megi
gjarnan fjarlægja ónauðsynlega þröskulda sem geri
konum frekar en körlum lífið leitt.
Þorgerður Einarsdóttir lektor í HÍ hefur kannað
stöðu sænskra lækna, sérgreinaval og aðstöðumun
kynja. Hún kemst að þeirri niðurstöðu að konur velji
fremur sérgreinar sem krefjast mikilla samskipta og
umönnunar en lítillar vaktabyrði. Þær eru flestar í
lyflækningum, heimilislækningum og öldrunar-
lækningum, en fæstar í skurðlækningum og rann-
sóknarlækningum. Innan læknisfræðinnar sé skýr
virðingarröð innan sérgreina og milli kynja. Sér-
greinar að mestu mannaðar körlum njóti mestrar
virðingar og greinar að mestu mannaðar konum njóti
minnstrar virðingar. Nokkur munur er á vinnutíma
karla og kvenna, þar sem karlar vinna lengri
vinnudag, og karlar eru oftar á háskólasjúkrahúsum
en konur á minni stöðum. Ekki var munur á
sérgreinavali eða vinnutíma kvenna eftir barnafjölda
þeirra. Þorgerður telur að staða íslenskra lækna í dag
sé svipuð og var meðal sænskra lækna um 1970.
Eins og sést af tilvitnunum hér að framan hafa
orðið svipaðar breytingar á hlutfalli kvenna í
læknisfræði hér á landi og vestan hafs og austan,
einungis nokkru síðar. Og íslenskar konur í
læknastétt eru að fást við sömu vandamálin og
starfssystur þeirra erlendis, það er erfiðleika við að
komast í sérfræðistöður, fá kennslustöður og
rannsóknastöður. Nýlegar stöðuráðningar við lækna-
deild Háskóla íslands sýna að enn er langt í land að
konur standi jafnfætis körlum innan lækna-
stéttarinnar á Islandi. Nauðsynlegt er því fyrir konur
að huga að leiðum til þess að hvetja og styrkja konur
í læknisnámi og starfi. Konur í læknastétt þurfa
einnig að leita leiða til þess að láta til sín taka í
þjóðfélaginu og efla þekkingu og fræðslu á heilsu
kvenna og bama. Sem hópur geta konur í læknastétt
orðið hvetjandi afl fyrir starfssystur sínar.
Ef litið er til kenninga um starfshvatningu sést að
þær geta komið að liði við eflingu kvenna innan
læknastéttarinnar. Miðað við þarfapýramída
Maslows ættu konur að geta náð frama í starfi þegar
grundvallarþörfum hefur verið fullnægt, grundvallar-
þörfum sem varða starfsöryggi, afkomu, eigið öryggi
og fjölskyldu og félagsleg tengsl. Þannig ætti ekkert
að standi í vegi fyrir konu á frambraut í læknisfræði ef
launin eru þokkaleg, aðgangur er að bamagæslu og
skólum og innihaldsríku félagslífi. Hið sama gildir í
raun um þriggja þrepa kenningu Alderfers. Sam-
kvæmt henni eru engir steinar í götu kvenna ef
frumþörfunum um tilvist og tengsl er fullnægt. En
raunveruleikinn segir okkur að þetta dugi ekki til. Því
þrátt fyrir aukna hlutdeild maka í heimilisstörfum og
umönnun bama og reksturs sérstaks barnaheimilis
fyrir börn lækna tókst konum ekki að rjúfa glerþakið
á 10. áratugnum.
En þegar hugmyndir Herzbergs em skoðaðar má
236 Læknablaðið 2001/87