Læknablaðið - 15.02.2004, Blaðsíða 17

FRÆÐIGREINAR / ORÐSKILNINGUR
Aðrar breytur, það er kyn, búseta og fjölskyldutekjur,
náðu ekki mun sem var marktækur.
Þekking á bakflæði virðist vera góð. Ætla má að
nýleg fræðsluherferð um sjúkdóminn hafi skilað ár-
angri. Athygli vakti hversu mikill munur var milli ald-
urshópa og stóðu yngstu svarendurnir mjög höllum
fæti. Ef til vill er skýringa að leita í fjölmiðlanotkun.
Fræðsla um bakflæði kom talsvert fram í blöðum og
er hugsanlegt að yngsti hópurinn veiti slíku efni
minnsta athygli. Mun er varðar mislanga skólagöngu
má mögulega skýra með því að langskólagengnir séu
líklegri til að tileinka sér fræðsluefni sem kynnt var í
almenningsfræðslu um bakflæði. Einnig er hugsan-
legt að þessi hópur hafi átt auðveldara með að skilja
spurninguna og þess vegna virst standa sig betur.
Hvað er lungnaþemba og hvað er langvinn lungna-
teppa?
Fyrri spurningunni svöruðu 24,9% rétt en þeirri
seinni 41,9%. I spumingunni um lungnaþembu reynd-
ist ekki marktækur munur með tilliti til aldurs, kyns,
búsetu, menntunar eða fjölskyldutekna þótt athyglis-
verð tilhneiging hafi komið fram. Þannig svöruðu
15% á aldrinum 45-54 ára og 16% á aldrinum 55-75
ára rétt en 23-36% yngri hópanna svöruðu rétt. Hvað
varðar menntun og fjölskyldutekjur var meiri til-
hneiging til réttari svara hjá fólki með háskólapróf
(31%) og háar fjölskyldutekjur (44%) en hjá fólki
með grunnskólapróf (16%) og tekjur lægri en 250
þúsund á mánuði (21%) en munur var eins og áður
sagði ekki marktækur. Hvað varðar langvinna lungna-
teppu þá var munur milli aldurshópa og svöruðu
59% í hópnum 25-34 ára rétt en aðeins 30% í yngsta
hópnum (p<0,01). Að öðru leyti var ekki um mark-
tækan mun milli hópa að ræða.
Þekking á orðinu lungnaþemba var slök, aðeins
fjórðungur þekkti það og enginn hópur skar sig úr.
Þetta er athyglisvert í ljósi þess að um 16 þúsund Is-
lendingar þjást af langvinnri lungnateppu en lungna-
þemba er ein orsök hennar. Hér er því á ferð algeng-
ur og alvarlegur sjúkdómur. Langvinn lungnateppa
er nýyrði sem er tilraun til að þýða enska heitið
„chronic obstructive pulmonary disease“. Vitneskja
yngstu þátttakendanna var hér minnst eins og í mörg-
um öðrum spurningum. Nærtæk skýring á lítilli þekk-
ingu er að nýyrði þurfa tíma til að festast í málinu. Sú
skýring er hins vegar ekki haldbær í ljósi lítillar þekk-
ingar á gamla orðinu lungnaþemba. Efla þarf fræðslu
um þessa sjúkdóma sem skerða mjög lífsgæði í lang-
an tíma en eru ekki endilega bráðdrepandi. Ungir Is-
lendingar þurfa sérstaklega á þessari fræðslu að halda
í tengslum við fræðslu um skaðsemi reykinga.
Hvað eru sterar?
Þessari spurningu svöruðu 39,7% rétt. Af þeim sem
svöruðu rangt völdu flestir svarmöguleika sem sagði
stera vera ólögleg og varasöm lyf, eða alls 51,3% svar-
enda. Marktækur munur var á þekkingu mismunandi Mynd 1. Tíðni réttra svara.
aldurshópa. Aðeins 19% á aldrinum 16-24 ára svör-
uðu rétt en 55% á aldrinum 35-44 ára (p<0,005).
Hér kom fram athyglisverður munur á skilningi
fólks eftir því hvernig spurt var. Ef fólk var sett í þau
spor að fá stera hjá lækni, svöruðu 63% rétt. Ef spurt
var án þess að nefna lækni, svöruðu aðeins tæp 40%
rétt og flestir sögðu stera hættuleg og ólögleg lyf.
Konur svöruðu oftar rétt en karlar (46% á móti 33%)
þótt munur hafi ekki verið marktækur. Yngsti hópur-
inn taldi oftast að sterar væru ólöglegir og varasamir.
Hafa ber í huga að spurningin er tvíræð og mælir
fremur viðhorf en skilning. Við töldum rétt svar vera
„sterk bólgueyðandi lyf“ en vissulega má segja að
sterar séu við ákveðnar aðstæður hættulegir og ólög-
legir. Þrátt fyrir að viðvera læknis sveigði skilning í átt
að svarinu „bólgueyðandi lyf“ voru furðumargir sem
töldu samt um ólögleg lyf að ræða, sérstaklega hjá
yngstu svarendum. Orðið sterar er óheppilegt þar
sem það á við um flokk efna sem eru í senn nauðsyn-
leg hormón, lyf og ólögleg efni. Forðast ber notkun
orðsins í samtölum við sjúklinga án frekari útskýr-
inga. Baráttu gegn ólöglegri notkun stera þarf að
halda áfram með fullum þunga en hjálpa almenningi
samtímis að gera greinarmun á lækningum og lög-
brotum í því efni.
Hvað þýðir það þegar maður á að taka eina töflu
tvisvar á dag?
Þessu svöruðu 78,9% rétt. Ekki var marktækur mun-
ur með tilliti til kyns, aldurs, búsetu, menntunar eða
fjölskyldutekna.
Athygli vakti að rúm 21% svarenda skyldu ekki
þessi einföldu lyfjafyrirmæli þó svo að þetta orðalag
sé mjög algengt í samskiptum lækna og sjúklinga.
Þetta er einnig athyglisverð niðurstaða í ljósi þess hve
mikilvægt er að lyf séu tekin rétt til þess að tryggja
verkun þeirra, draga úr aukaverkunum og forðast
sóun fjár. í starfsskipulagi heilbrigðisstarfsfólks þarf
að gera ráð fyrir meiri tíma til að útskýra lyfjanotkun
fyrir sjúklingum. Víða erlendis tíðkast að lyfjafræð-
Læknablaðið 2004/90 113