Læknablaðið - 15.02.2004, Síða 43

FRÆÐIGREINAR / STARFSREGLUR LEITARSTÖÐVAR
Starfsreglur Leitarstöðvar
Krabbameinsfélagsins 2004
Leghálskrabbameinsleit
Leghálskrabbameinsleit með töku hefðbundins
frumustroks frá leghálsi (Pap-strok) hófst hér á landi í
júní 1964. Leitin hefur að mestu beinst að konum á
aldrinum 25-69 ára en neðri mörk skoðunaraldurs
voru lækkuð í 20 ára aldur árið 1988 vegna fjölgunar
forstigsbreytinga meðal yngri kvenna eftir 1980. Kon-
ur eru boðaðar í skoðun á Leitarstöðinni og flestöllum
heilsugæslustöðvum utan höfuðborgarsvæðisins á
tveggja ára fresti en geta komið án boðunar ef þær
telja þörf á. Sjálfstætt starfandi kvensjúkdómalæknar
taka einnig þátt í þessu starfi. Árangurinn er ótvíræður
og kemur fram í að nýgengið hefur lækkað um 65%
og dánartíðnin um 76%. Reynslan staðfestir að reglu-
leg mæting og öflugt eftirlit skiptir sköpum hvað
árangur leitarstarfsins varðar. Eftir 1990 hefur orðið
stöðnun í nýgengi og dánartíðni leghálskrabbameins
sem staðfestir að nýsköpunar er þörf í starfsreglum
leitarinnar ef ná á frekari ávinningi í leitarstarfinu.
Sannað þykir að smit með hááhættustofnum
HPV-veiru (human papilloma virus) sé orsaka-
þáttur í myndun leghálskrabbameins. Talið er að
um 25-40% ungra kvenna smitist af HPV en
ónæmiskerfi þeirra myndar mótefni sem eyða í um
92% tilfella veirunni á næstu 18 mánuðum eftir
sýkingu. Hjá þeim sem þróa forstigsbreytingar og
krabbamein er talið að aðrir þættir þurfi einnig að
koma til. Tíðni HPV-sýkinga og forstigsbreytinga
fellur hratt með aldri og nær nokkru jafnvægi eftir
40 ára aldur. Viðvarandi HPV-sýking með há-
áhættustofnum er talin vísbending um þær konur
sem eru í hættu að mynda leghálskrabbamein. Að-
gengileg er viðurkennd aðferð (HC II) með háu
næmi og sértæki til greiningar á þessum veirum.
Ný aðferð „liquid-based cytology“ hefur rutt
sér til rúms við töku frumustroka frá leghálsi. Þessi
tækni felur í sér að í stað þess að strjúka frumum
og slími beint á glerplötu (hefðbundið Pap-strok)
er frumum og slími komið fyrir í sérstökum vökva.
Vökvinn er síðan settur í skilvindu sem aðskilur
þær frumur sem þarf að skoða nánar. Talið er að
þessi aðferð fækki ófullnægjandi strokum jafn-
framt því sem nota má vökvann meðal annars til
greiningar á HPV og klamydíu.
HPV-bóluefni er nú til athugunar í alþjóðlegri
rannsókn, meðal annars alls staðar á Norðurlönd-
um. Talið er að bólusetning gegn HPV-16/18/31/33/
45 geti leitt til um 85% lækkunar á nýgengi og um
95% lækkunar á dánartíðni af völdum legháls-
krabbameins. Gagnsemi bólusetningar mun verða
ljós innan fárra ára og mun þá beinast að ungum
konum fyrir kynþroskaaldur. Það er því ljóst að
slík bólusetning mun ekki gagnast konum sem nú
eru á kynþroskaaldri. Fyrir þær er núverandi
krabbameinsleit eini valkosturinn.
Með hliðsjón af orsakasambandi hááhættu
HPV-veira og leghálskrabbameins og tækni til að
greina slíkar veirur (HC II prófun eða sambærilegt
próf) þykir rétt að starfsreglur Leitarstöðvar kveði
á um hvenær skynsamlegt sé að beita slíkri prófun.
Rannsóknir sýna að slík viðbótargreining kemur
aðallega til greina við endurteknar vægar forstigs-
breytingar, við eftirlit eftir keiluskurð og við leit hjá
konum eftir 35-40 ára aldur sem hafa fyrri sögu um
eðlileg frumustrok. Hér á landi er ekki aðgengileg
„liquid-based“ tækni og þarf því að leitast við að
tengja HPV-viðbótargreiningu við starfsreglur á
þann hátt að unnt sé að meta áhrif hennar á stigun,
vefjagerð og nýgengi leghálskrabbameins. Sótt-
varnaráð hefur lýst stuðningi við tillögur Leitar-
stöðvarinnar hvað varðar HPV-viðbótargreiningu,
samanber bréf til ráðherra dagsett 8. janúar 2004.
Nokkrar heimildir
Cuzick J, et al. Management of women who test positive for high-
risk types of human papillomavirus: the HART study. The
Lancet 2003; 362:1871-6.
Elfgren K, et al. Conization for cervical intraepithelial neoplasia is
followed by disappearance of human papillomavirus deoxy-
ribonucleic acid and a decline in serum and cervical mucus
antibodies against human papillomavirus antigens. Am J
Obstet Gynecol 1996; 174: 937-42.
Elfgren K. et al. A population-based five-year follow-up study of
cervica! human papillomavirus infection. Am J Obstet
Gynecol 2000; 183: 561-7.
Koutsky LA, et al. A controlled trial of human papillomavirus
type 16 vaccine. N Engl J Med 2002; 347: 1645-51.
Lorincz AT. Molecular methods for the detection of human
papillomavirus infection. Obstet Gynecol Clin North Am
1996; 23: 707-29.
Melkert PWJ, et al. Prevalence of HPV in cytomorphologically
normal cervical smears, as determined by the polymerase
chain reaction, is age-dependent. Int J Cancer 1993; 53:919-23.
Nuovo J, et al. New tests for cervical cancer screening. Am Fam
Physician 2001; 64:780-6.
Richart M. A modified terminology for cervical intraepithelial
neoplasia. Obstet Gynecol 75:131-3.
Sherman ME, et al. Effects of age and human papilloma viral load
on colposcopy triage: Data from randomized atypical squa-
mous cells of uncertain significance/low-grade squamous
intraepithelial lesion triage study (ALTS). J Natl Cancer Inst
2002; 94:102-7.
Sigurdsson K, et al. Human papillomavirus (HPV) in an Icelandic
population: The role of HPV DNA testing based on hybride
capture and PCR assays among women with screen-detected
abnormal pap smears. Int J Cancer 1997; 72:446-52.
Sigurdsson K. The Icelandic and Nordic cervical screening pro-
grammes: Trends in incidence and mortality rates through
1995. Acta Obstet Gynecol Scand 1999; 78:478-85.
Sigurdsson K. Trends in cervical intra-epithelial neoplasia in Ice-
land through 1995: Evaluation of targeted age groups and scree-
ning intervals. Acta Obstet Gynecol Scand 1999; 78:486-92.
Solomon D. The 2001 Bethesda System. Terminology for repor-
ting results of cervical cytology. JAMA 2002; 287: 2114-9.
Walboomers JM et al. Humam papillomavirus is a necessary cause
of invasive cervical cancer worldwide. J Pathol 1999; 189:12-9.
Legháls- og brjóstakrabba-
meinsleit fer fram í
Leitarstöðinni í Reykjavík,
á heilsugæslustöðvum og
sjúkrastofnunum lands-
ins. Starfsreglur leitar-
innar eru settar af yfir-
læknum Leitarstöðvar,
Frumurannsóknastofu og
Röntgendeildar Krabba-
meinsfélagsins að höfðu
samráði við sóttvarna-
lækni og landlækni sem
er eftirlitsaðili leitarstarfs-
ins. Samráð er jafnframt
haft við sjálfstætt starf-
andi kvensjúkdómalækna
sem fylgja ákvæðum
þessara starfsreglna og
konur skoðaðar af þeim
eru skráðar í mæt-
ingarskrá og á svonefnt
eftirlitssvæði Leitarstöðv-
ar. Starfsreglur Leitar-
stöðvar tóku fyrst gildi í
ársbyrjun 1983
(Læknablaðið 1983; 69;
328-33), voru endurskoð-
aðar1991 og 1997
(Læknablaðið, Fréttabréf
lækna 9/1991; Lækna-
blaðið 1997; 83; 604-8).
Þessi endurskoðun tekur
gildi 31. janúar 2004.
Læknablaðið 2004/90 139