Læknablaðið - 15.02.2004, Síða 48

FRÆÐIGREINAR / STARFSREGLUR LEITARSTÖÐVAR
B. Brjóstakrabbameinsleit
1. Skipulag hópleitar
Leitin fer fram með brjóstaröntgenmyndatöku (brjósta-
myndun), lœknisskoðun á brjóstum í vissum tilvikum, og
sjálfskoðun brjósta.
1.1. Röntgenmyndataka.
Röntgenmyndataka (ein eða tvær myndir af hvoru hrjósti)
fer fram á tveggja árafresti (lágmark 18 mánuðir) í aldurs-
hópnum 40-69 ára. Heimilt er þó að stytta bilið niður í allt
að eitt ár: (a) þegar nauðsynlegt er að samræma leit að leg-
háls- og brjóstakrabbameini, (b) fyrstu árin eftir meðferð
við brjóstakrabbameini (sbr. 2.3) og (c) hjá konum sem
hafa verið í sérstöku eftirliti röntgendeildar eða fengið leyfi
röntgenlæknis af annarri ástæðu.
Ekki er talið ráðlegt að taka hópleitarmyndir af einkenna-
lausum þunguðum konum, né heldur eftir barnsburð fyrr en
liðnir eru a.m.k. þrír mánuðir frá því að brjóstagjöf lýkur.
1.2. Læknisskoðun.
Brjóst kvenna skulu þreifuð ef kona óskar þess sérstaklega
eða hefur fundið nýjan eða vaxandi hnút eða þéttingu, nýleg-
an inndrátt, glœra eða blóðlitaða útferð úr geirvörtu, eða sár
eða útbrot á henni. Ef kona sem kemur í hópleit gefur upp slík
einkenni skal það staðfest af skoðunarlœkni sem merkir þá
við „ Brjóstamyndun - klínísk“ á eyðublaðið, skráir skoðun
sína í athugasemdadálk skoðunar (sjá 2.1) og merkir jafn-
framt á mynd. Finnist áþreifanlegur hnútur eða þétting skal
jafnframt merkt við brjóstaástungu, þótt endanlegt mat á þörf
fyrir hana sé síðan að öðru jöfnu í höndum röntgenlæknis.
Varðandi staðfest einkenni í'rá geirvörtu vísast til liðs 2.1.3.
Séu einkenni hins vegar ekki til staðar að mati læknis,
merkir hann við „Brjóstamyndun - hópleit“, en jafnframt er
æskilegt að hann skrái sem athugasemd neðan við mynd-
ina hvar konan telur sig hafa fundið einkenni, einkum hnút
eða inndrátt.
13. Sjálfskoðun.
Lögð skal áhersla á að (a) kenna konum sjálfskoðun brjósta
og hvetja til reglulegrar iðkunar hennar, svo og að (b) leita
strax lœknis efvart verður við ný eða vaxandi einkenni.
1.4. Konur 30-39 ára.
Hjá þessum konum má taka hópleitarmyndir, ef eftirtalin
atriði eru fyrir hendi:
1.4.1. Brjóst eru erfið í þreifingu (stór, þétt eða þrymlótt).
1.4.2. Mikill ótti er við sjúkdóminn vegna ættarsögu eða annarra
áhættuþátta (sjá lið 1.4.3.).
í báðum ofangreindum tilvikum (lið 1.4.1. og 1.4.2.) skal
skoðunarlæknir merkja við „Brjóstamyndun - hópleit“ og
skrá athugasemdir. Lágmarkstími milli slíkra hópleitar-
mynda er 12 mánuðir, en ekki er mælt með reglubundinni
myndatöku á þessum aldri.
1.4.3. Tilvísun frá væntanlegri erfðagreiningarmóttöku Landspít-
ala (samkvæmt reglum sem mótaðar verða í samráði við
lækna leitarsviðs Krabbameinsfélagsins).
2. Klínísk brjóstaröntgenmyndataka
2.1. Tilmæli varðandi klínískar ábendingar.
Klínísk myndataka (tvær eða þrjár myndir af hvoru brjósti,
ásamt sérmyndum, þreifingu og ómskoðun að mati rönt-
genlæknis) skal gerð á röntgendeild (ekki í fartæki á heilsu-
gæslustöð) í stað hópleitarmyndatöku á öllum konum 30
ára og eldri (sjá lið 2.2.), ef eftirtalin einkenni eru fyrir
hendi við skoðun brjósta:
2.1.1. Nýr eða vaxandi hnútur, greinileg þétting eða afmarkaður
þrymill. Jafnframt skal konu vísað til brjóstaástungu í kjöl-
far myndgreiningar (sbr. lið 1.2).
2.1.2. Nýlegur inndráttur geirvörtu eða í húð.
2.1.3. Blóðlituð eða glœr útferð úr geirvörtu eða sár eða útbrot á
henni. í báðum tilvikum skal tekið strok frá geirvörtu og
síðan beðið um tíma í mjólkurgangarannsókn ef tilefni er til
(rauð blóðkorn eða frumur grunsamlegar um papilloma í
útferð) en konu vísað í skurðsýnistöku frá geirvörtu ef
grunur er um Paget’s sjúkdóm.
Sama gildir ef kona verður vör við einhver einkenni sem
nefnd eru í ofangreindum liðum milli koma í hópleiteða þau
uppgötvast á annan hátt enda séu þau staðfest áður við lœkn-
isskoðun.
2.2. Konur yngri en 30 ára, þungaðar konur eða með barn á
brjósti.
Þessar konur eiga yfirleitt að fara fyrst í ómskoðun og
ástungu, ef þær falla undir lið 2.1.1 eða 2.1.2, en síðar í klín-
íska brjóstaröntgenmyndatöku ef þær rannsóknir gefa tilefni
til að mati röntgenlæknis. Óski skoðunarlæknir eftir röntgen-
myndatöku í slíkum tilvikum skal hann hafa um það samráð
við röntgenlækni. Um útferð úr geirvörtu og sár eða útbrot á
henni gildir sama og hjá eldri konum, sbr. 2.1.3.
2.3. Eftirlit eftir brjóstakrabbamcinsmcðferð.
Eftir aðgerð á brjósti vegna brjóstakrabbameins er mælt
með árlegri brjóstaröntgenmyndatöku í a.m.k. fimm ár, en
síðan á tveggja ára fresti. Eindregin tilmæli eru um að slíkt
eftirlit fari fram sem venjuleg hópleit, nema klínísk ein-
kenni gefi tilefni til annars.
3. Sérskoðun brjósta
í Leitarstöð er starfrækt sérstök móttaka fyrir konur með
klínísk brjóstavandamál, og starfa þar læknar sérfróðir um
brjóstasjúkdóma, í náinni samvinnu við lækna Röntgen-
deildar. Til þessarar móttöku er beint konum sem leita
vegna grunsamlegra einkenna frá brjóstum (konum eldri
en 30 ára með beiðni frá læknum Leitarstöðvar eða utan
hennar má þó vísa beint í klíníska myndatöku eingöngu,
nema beðið hafi verið jafnframt um sérskoðun á brjósta-
144 Læknablaðið 2004/90