Læknablaðið - 15.02.2004, Qupperneq 67

UMRÆÐA & FRETTIR / SÁTTMÁLI UM FAGMENNSKU
Fagmennska í læknisfræði í upphafí nýs árþúsunds
Læknar samti'mans upplifa mótlæti vegna breytinga
á heilbrigðisþjónustu í nær öllum iðnvæddum löndum
því þær ógna eðli og gildi fagmennsku í læknisfræði.
Samtök lyflækna í Evrópu (European Federation of
Intemal Medicine) og Bandaríkjunum (American
College of Physicians - American Society of Internal
Medicine, ACP-ASIM, og American Board of Inter-
nal Medicine, ABIM) hafa fjallað um þetta mál og
staðfest að viðhorf lækna til fagmennsku eru víðast
hvar svipuð í því fjölbreytilega umhverfi sem Iiggur til
grundvallar heilbrigðisþjónustu í hinum ýmsu löndum.
Við erum sammála þeirri skoðun að skuldbindingu
lækna gagnvart sjúklingum sé ógnað af breytingum er
tengjast þáttum utan heilbrigðisþjónustunnar.
Að undanförnu hafa heyrst raddir í mörgum lönd-
um sem kalla eftir endurvakningu fagmennsku sem
hefði áhrif á endurmótun heilbrigðiskerfa. Til að
svara þessari áskorun sameinuðu krafta sína Euro-
pean Federation of Internal Medicine, ACP-ASIM
og ABIM og hleyptu af stokkunum verkefninu „Fag-
mennska í læknisfræði" (www.professionalism.org)
síðla árs 1999. Þessi samtök tilnefndu fulltrúa til að
semja sáttmála með nokkrum grundvallarreglum er
allir læknar ættu að leitasl við að fylgja. Sáttmálinn
styður viðleitni lækna til að tryggja að heilbrigðis-
kerfi og læknar sem innan þess starfa skuldbindi sig
áfram til að setja velferð sjúklinga í forgang og til að
framfylgja grundvallarkenningum félagslegs réttlæt-
is. Enn fremur er sáttmálanum ætlað að koma að not-
um í ólíkum menningarsamfélögum og stjórnkerfum.
Inngangur
Fagmennska er grundvöllurinn að tengslum lækna-
vísindanna við samfélagið. Hún krefst þess að hags-
munir sjúklinga séu settir ofar hagsmunum læknisins,
að settir séu staðlar um hæfni og heiðarleika og að
samfélaginu sé veitt sérfræðiráðgjöf um heilbrigðis-
mál. Reglur og ábyrgð sem fylgir fagmennsku í lækn-
isfræði verður að vera bæði læknastéttinni og samfé-
laginu ljós. Grundvöllur þessara samskipta er traust
almennings til lækna en það er háð heiðarleika ein-
stakra lækna og læknastéttarinnar í heild.
Nú á dögum stendur læknastéttin frammi fyrir
ýmsum krefjandi viðfangsefnum, meðal annars örri
framþróun í tæknivæðingu, breytingum í markaðsöfl-
um, erfiðleikum við að veita heilbrigðisþjónustu,
hryðjuverkum með lífefnavopnum og alþjóðavæð-
ingu. Afleiðingin er sú að læknar eiga sífellt erfiðara
með að axla ábyrgð gagnvart sjúklingum og samfé-
laginu. Við þessar kringumstæður er mikilvægara en
nokkru sinni fyrr að staðfesta á nýjan leik hinar al-
tæku undirstöðureglur og gildi fagmennsku í læknis-
fræði sem læknar munu áfram hafa að leiðarljósi.
Stétt lækna er hvarvetna greypt inn í fjölbreytilega
menningu og þjóðarhefðir en læknar eiga það sam-
eiginlegt að vera í hlutverki græðara sem á rætur sínar
að rekja til Hippókratesar. Læknastéttin stendur frammi
fyrir baráttu við flókin öfl stjórnmála, lögfræði og
markaða. Jafnvel þótt læknisþjónusta sé mjög breyti-
leg, bæði hvað snertir skipulag og rekstur, má greina
grundvallarreglur sem geta birst á margslunginn hátt.
Þrátt fyrir þennan breytileika koma fram sameiginleg-
Þýðendur:
Runólfur Pálsson
Sigurður Ólafsson
Fyrirspurnir og bréfaskipti:
Runólfur Pálsson,
ru nolfur@la ndspitali. is
Fagmennska í læknisfræði
Sáttmáli um fagmennsku í læknisfræði er afrakstur verkefnisins Fagmennska í
læknisfræði (The Medical Professionalism Project) sem hófst árið 1999 og er unnið
af samtökum lyflækna í Bandaríkjunum og Evrópu. Tilgangur verkefnisins er að
auka vægi hugtaksins fagmennska í vitund lyflækna og hafa áhrif á siðfræðilega og
faglega staðla í lyflækningum í Bandaríkjunum og í Evrópu. Hvatinn að verkefninu
eru þær breytingar sem orðið hafa í starfsumhverfi lækna á undanförnum árum og
áratugum. Vaxandi útgjöld til heilbrigðismála á Vesturlöndum hafa leitt til sparnaðar-
aðgerða þar sem fagleg gildi læknisfræðinnar eru ekki alltaf höfð að leiðarljósi.
Aukinn þungi markaðsafla og þversagnarkennt hlutverk lyfjafyrirtækja í þjónustu við
sjúklinga og í símenntun lækna hefur í för með sér aukna hættu á hagsmuna-
árekstrum. Að sama skapi geta miðstýrðar sjúkrastofnanir ríksins hindrað lækna í
að framkvæma það sem þeir telja sjúklingum sínum fyrir bestu. Við þessar kring-
umstæður er æ erfiðara fyrir lækna að standa vörð um gildi fagmennsku. Að margra
mati hefur læknastéttin tapað áhrifum og nú er fremur hlustað á raddir stofnana, rík-
is og markaðsafla en lækna. Stéttin þarf að öðlast aukin áhrif á stefnumótun heil-
brigðismála þar sem sérþekking hennar er viðurkennd og nýtt.
Sáttmálinn geymir stuttan inngang, þrjár grundvallarreglur og tíu þætti sem
varða faglega ábyrgð. Grundvallarreglan um að velferð sjúklinga hafi forgang hefur
fylgt læknum um aldir og byggir á eiði Hippókratesar. Reglan um sjálfsforræði sjúk-
linga á sér skemmri sögu en hún leggur áherslu á ráðgjafarhlutverk læknisins gagn-
vart sjúklingum. Grundvallarreglan um samfélagslegt réttlæti er ákall til lækna um
að berjast fyrir sanngjarnri dreifingu heilbrigðisþjónustu til þegnanna. Sáttmálinn er
ekki siðareglur heldur er megintilgangur hans að örva umræðu um fagmennsku í
starfi lækna.
Sáttmálinn birtist samtímis í Annals of Internal Medicine og Lancet fyrirtveimur
árum. Hann hefur verið þýddur á fjölda tungumála og birst í fagtímaritum lækna um
allan heim. Sáttmálinn hefur verið kynntur á fjölmörgum þingum í læknisfræði og í
læknaskólum. Fjöldi sérgreinafélaga bæði austanhafs og vestan hafa lýst yfir stuðn-
ingi við sáttmálann og tileinkað sér hann. Verkefnið hefur einnig hlotið mikla umfjöll-
un í fjölmiðlum.
Stjórn Félags íslenskra lyflækna ákvað að þýða sáttmálann um fagmennsku í
læknisfræði og tengist sú vinna inngöngu félagsins í European Federation of Internal
Medicine á árinu 2003. Við teljum að þessi sáttmáli eigi erindi við íslenska lækna því
margar af þeim breytingum og ógnum við siðferðileg gildi læknisfræðinnar sem vísað
er til í sáttmálanum eiga einnig við í íslensku samfélagi. Við vonum að læknar muni
tileinka sér boðskap sáttmálans og hafi hann að leiðarljósi í starfi sínu.
Reykjavík, 20. janúar 2004
Runólfur Pálsson Sigurður Ólafsson
Læknablaðið 2004/90 163