Læknablaðið - 15.09.2004, Qupperneq 21

FRÆÐIGREINAR / ALGENGI ÖRORKU OG GEÐRASKANIR
tengdra raskana og líkömnunarraskana var algengari
hjá konum en körlum. Örorka vegna notkunar geð-
virkra efna, geðklofa, geðklofagerðar- og hugvillu-
raskana og raskana á sálarþroska og atferlis- og geð-
brigðaraskana sem hefjast venjulega í bernsku eða á
unglingsárum var algengari hjá körlum en konum.
Tafla III sýnir skiptingu örorku vegna geðraskana
eftir kyni og búsetu. A höfuðborgarsvæðinu var al-
gengið 2,40% fyrir konur og 2,25% fyrir karla, en
utan þess 1,99% fyrir konur og 1,47% fyrir karla.
Marktækur munur var á landssvæðunum hjá bæði
konum og körlum (p<0,0001) og einnig á konum og
körlum utan höfuðborgarsvæðisins (p<0,0001), en
ekki var marktækur munur á milli kvenna og karla
á höfuðborgarsvæðinu (p=0,08). Pegar horft er á ein-
staka landshluta var algengi örorku vegna geðraskana
hjá báðum kynjum mest á höfuðborgarsvæðinu, en
minnst á Vesturlandi hjá konum og hjá körlum minnst
á Vesturlandi og Reykjanesi. Hjá körlum var örorka
vegna geðraskana tvöfalt algengari á höfuðborgar-
svæðinu en á Vesturlandi og Reykjanesi. Munurinn
á milli kynjanna var minnstur á höfuðborgarsvæðinu,
en mestur á Reykjanesi, þar sem örorka vegna geð-
raskana var tvöfalt algengari hjá konum en körlum.
Tafla IV sýnir skiptingu kvenna og karla sem met-
in höfðu verið til örorkulífeyris vegna geðraskana og
íslensku þjóðarinnar (12) á aldrinum 20 til 66 ára eftir
hjúskaparstöðu. Marktækur munur var hjá báðum
kynjum á milli öryrkja og þjóðar (p<0,0001). Hjá ör-
yrkjunum var mun minna um hjúskap eða skráða sam-
búð en hjá þjóðinni almennt. Þessi munur réðst mest
af hærri tíðni skilnaða hjá fólki með geðraskanir. Stór
hluti karla (69%) með geðraskanir hafði aldrei verið
í hjúskap eða skráðri sambúð. Stærstur hluti þroska-
heftra karla (93%), karla með aðrar þroskaraskanir
(99%), karla með atferlis- og geðbrigðaraskanir sem
hefjast í bernsku (84%) og karla með geðklofa og
aðrar hugvilluraskanir (85%) hafði aldrei verið í hjú-
skap eða skráðri sambúð. Ef þeir eru teknir út dreg-
ur verulega úr þessum mun (47% karla með örorku
vegna annarra geðraskana og 33% karla almennt
hafa aldrei verið í hjúskap eða skráðri sambúð).
Tafla V sýnir niðurstöður úr núverandi rannsókn
á algengi örorku og niðurstöður tveggja rannsókna
á lífsalgengi geðraskana á fslandi (14-16) fyrir fjóra
flokka geðraskana. Þar sést að algengi örorku vegna
geðklofa- og hugvilluraskana er áþekkt lífsalgengi
þessara raskana, en algengi örorku vegna lyndisrask-
ana, kvíðaraskana og vímuefnamisnotkunar er mun
lægra en lífsalgengi þessara geðraskana.
Umræða
Þann 1. desember 2002 hafði 7044 konum (59,7%) og
4747 körlum (40,3%) búsettum á íslandi verið metin
örorka vegna lífeyristrygginga almannatrygginga. Af
Table III. Prevalence* of individuals with full disability
pension due to mental and behavioural disord-
ers on December ls' 2002 according to gender
and place ofresidence and female:male ratio.
Female:
Place of residence Females Males male ratio
Capital region 2.40 2.25 1.07
Other regions 1.99 1.47 1.35
Vesturland 1.44 1.09 1.32
Vestfirðir 1.66 1.20 1.38
Norðurland vestra 1.56 1.39 1.12
Norðurland eystra 2.24 1.66 1.35
Austurland 1.69 1.35 1.25
Suðausturland 2.06 1.87 1.10
Suðurland 2.28 1.92 1.19
Reykjanes 2.24 1.14 1.96
The whole country 2.25 1.95 1.15
* Percentage of people 16-66 years of age living in lceland December
1“ 2002.
** Reykjavík, Seltjarnarnes, Kópavogur, Bessastaðahreppur, Garða-
béer, Hafnarfjörður, Mosfellsbær, Kjalarneshreppur, Kjósarhreppur.
Table IV. Percentage of individuals 20-66 years ofage with full disability pension due to mental and behavioural disorders on December 1s' 2002 and percentage of the lcelandic population 20-66 years of age according to gender and marital status.
Females Males
Disability pension Population Disability pension Population
Married or in co-habitation 29.1 64.1 12.6 60.3
Widows/widowers 3.7 2.0 0.8 0.6
Divorced 27.4 7.6 17.2 5.9
Unmarried 39.8 26.3 69.4 33.2
Total 100 100 100 100
Table V. Prevalence* ofdisability pension and life-
time prevalence (percentage) in two birth
cohorts** of four groups ofmental and behav-
ioural disorders in lceland.
Disability pension People born 1895-7 at age 60-62 People born 1931 at age 56
Schizophrenic disorders 0.4 0.7 0.3
Affective disorders 0.7 7.8 8.7
Anxiety disorders 0.2 10.2 22.6
Substance abuse disorders 0.2 3.9 16.7
* Percentage of people 16-66 years of age living in lceland December
1“ 2002.
** (14-16).
öryrkjunum voru 30,7% kvenna og 39,6% karla met-
in til örorku vegna geðraskana (6).
í núverandi rannsókn er örorka vegna geðraskana
skoðuð nánar. Af þeim sem metnir voru til örorku
(hærra eða lægra örorkustigsins) vegna geðraskana
voru 53,5% konur og 46,5% karlar. Þótt fleiri konur
en karlar séu öryrkjar vegna geðraskana, þá er hlut-
Læknablaðið 2004/90 617