Læknablaðið - 15.03.2005, Blaðsíða 60

UMRÆÐA & FRÉTTIR / LÆKNABLAÐIÐ 90 ÁRA
Þorvaldur Veigar var
í ritstjórn Fréttabréfs
lœkna 1983-1985, Hannes
Petersen hefur setið í
ritstjórn Lœknablaðsins
frá 1997, Sigurður
Guðmundsson og Árni
Kristinsson.
Sigurbjörn Sveinsson
formaður LÍ og Guðrún
Jónsdóttir.
umræða um það hvernig ætti að haga ritrýninni.
Við Birna sóttum fund í Bretlandi þar sem rætt
var hvort ritrýnin ætti að vera tvíblind, það er að
höfundar og ritrýnar viti ekki hverjir af öðrum.
Um þetta hafa verið skiptar skoðanir og engin
algild regla við lýði. Við höfum kosið að halda uppi
tvíblindri ritrýni þótt auðvitað sé erfitt að halda
hlutunum leyndum í þessum fámennu sérfræðinga-
hópum. Sú regla er þó alls staðar í gildi að öll sam-
skipti milli ritrýna og höfunda fer fram í gegnum
ritstjórn sem er einskonar eldveggur á milli þeirra.
Vandi okkar er sá að gæta þess að ekki sé hætta á
hagsmunaárekstrum á milli ritrýna og höfunda.
Birna: Ég er svo mikill formalisti og finnst mikill
kostur að hafa fastar reglur því þá vita allir hvern-
ig þeir eiga að haga sér. Ég gat oft skýlt mér á bak
við regluna um tvíblinda ritrýni og sagt höfundum
að þeir fengju ekki að vita hver ritrýndi og mér
þótti það gott, jafnvel þótt allir vissu hver var að
fjalla um helicobacter pylorí. Þetta skiptir máli því
reglurnar tryggja höfundum að þeir hljóti réttláta
málsmeðferð og að ekki sé gerður mannamunur.
Védís: Ég finn að þetta er orðið inngróið enda
margir höfundar farnir að skrifa greinar í erlend
blöð þar sem sömu reglur gilda. Það gerist aldrei
núorðið að menn séu að forvitnast um það hver
ritrýni.
Vilhjálmur: Það er skiljanlegt því þetta er skýrt
tekið fram í Vancouver-reglunum. En við megum
ekki gleyma því að ábyrgð ritrýnis er mikil. Hann
er oft að fjalla um margra ára vinnu hóps manna
og verður að sýna höfundum fulla virðingu, gæta
þess að laða fram það besta og leiða menn fram á
veginn en ekki víkja þeim burt með þótta.
Hagsmunir og persónuvernd
Vilhjálmur minntist á hagsmunaárekstra og þess
eru jafnvel dæmi að læknablöð hafi orðið fyrir
barðinu á svindlurum. Er þetta mikið vandamál?
Örn: Ég man að menn höfðu víða miklar áhyggj-
ur af því að ritrýnar væru að stinga greinum undir
stól eða fá lánaðar hugmyndir annarra í leyfisleysi
og birta sem sínar eigin. Þessu höfðum við ekki
miklar áhyggjur af hér í fámenninu en ef það kom
fyrir að ritrýnar skiluðu greinum ekki á tilsettum
tíma þá var bara fenginn annar ritrýnir. Hinn
vandinn er svo að menn séu að ljúga. Því fylgir hins
vegar sú hætta að menn fái lygina í hausinn aftur af
því aðrir geta ekki sannprófað niðurstöðurnar.
Vilhjálmur: Hagsmunaárekstrar hafa alltaf ver-
ið til en umræðan um þá hefur verið mikil á síðustu
árum. Fyrir utan svindlið sem Örn nefndi þá óttast
menn aðallega að fjárhagsleg tengsl vísindamanna
og fyrirtækja skekki mat manna á niðurstöðunum.
Tengslin þurfa ekki að gera það en vitneskjan um
að tengsl séu til staðar er nóg til þess að svipta
menn trúverðugleikanum sem er nauðsynlegur í
vísindum. Þess vegna er svo brýnt að greina frá
öllum slíkum tengslum í upphafi því ef þau koma
ekki fram fyrr en eftir birtingu er skaðinn skeður.
Oft eru þessi tengsl skýr, menn eru á launum hjá
einhverjum fyrirtækjum. En tengslin geta verið
af ýmsum toga, persónuleg, trúarleg og svo fram-
vegis.
- Lögin um gagnagrunninn voru mikið í umræð-
unni og breyttu bæði reglum og viðhorfum fólks
til persónuverndar. Hefur sú breyting haft einhver
áhrif á útgáfu Læknablaðsins, jafnvel takmarkað
möguleika þess á að birta efni?
Birna: Ekki fannst mér það meðan ég var hér.
Vitaskuld hefur margt breyst, ekki síst tæknin við
skráningu upplýsinga sem veldur því að hlutir sem
áður voru ekkert sérlega viðkvæmir eru orðnir
að púðurtunnu. Nú hafa möguleikarnir á að stilla
hlutum saman aukist svo mikið að einstaklingurinn
er eins og allsbert barn frammi fyrir Stóra bróður.
Þessar siðferðislegu spurningar hafa orðið meira
knýjandi en þær voru.
Örn: Þessar umræður hófust fyrr úti í Evrópu
því árið 1996 var samþykktur Evrópusáttmáli
um lífsiðfræði í Strasbourg. Hann hafði þau áhrif
að menn vissu að ekki var hægt að setja lög sem
stönguðust á við hann. Það reyndu menn samt en
að sjálfsögðu vildi enginn verða fyrir skakkaföllum
vegna þess að upplýsingar um hann færu á flakk.
Meirihluti lækna var á móti þessu og Læknablaðið
hélt uppi menningarlegri umræðu um málið. Þar
kom málgagnið að góðum notum.
Vilhjálmur: Ég held ekki að gagnagrunnsum-
ræðan hafi breytt miklu fyrir blaðið, hvorki hvað
varðar afstöðu blaðsins eða aðstreymi fræðigreina
og umfjöllun um þær. Ég held að íslenskir læknar
hafi í stórum dráttum farið að alþjóðlega viður-
kenndum siðferðisreglum um persónuvernd þótt
eflaust megi finna undantekningar frá því. Yfir-
völd persónuverndarmála og vísindasiðanefndir
leysa ritstjórnina ekki frá ábyrgðinni að meta
aðsent efni frá persónuverndar- og siðfræðilegum
sjónarmiðum.
284 Læknablaðið 2005/91