Læknablaðið - 15.07.2005, Blaðsíða 20

FRÆÐIGREINAR / SJÚKRATILFELLI
Mynd 2. Lungnavefur með smáum bólguhnúðum (granul-
óma) án dreps.
neikvæð. Blóðgös sýndu öndunarbæsingu og auk-
inn A-a stigul. Blásturspróf gaf til kynna herpu
með FVC (forced vital capacity) 74% af áætluðu
gildi og FEV, (forced exspiratory volume in one
second) 79% af áætluðu gildi. Ómskoðun af
hjarta var eðlileg. Bcrkjuspeglun var framkvæmd
og sáust eðlilegir loftvegir. Skolsýni frá miðblaði
hægra lunga leiddi ekki í ljós bakteríuvöxt en
það sáust mikið af T-eitilfrumum og vefjasýni
frá hægra lunga sýndi dæmigerða meingerð ofur-
næmislungnabólgu með millivefs (interstitial)
bólgubreytingum sem einkennast af smáum
bólguhnúðum (granúlóma) án dreps (mynd 2).
Bólguhnúðarnir voru staðsettir í millivef lungans
og gerðir úr margkjarna risafrumum af Langhan’s
gerð auk átfrumna, eitilfrumna og plasmafrumna
(mynd 3). Aðskotaefni greindist ekki í tengslum
við bólguhnúða og sérlitanir fyrir sveppum og sýru-
föstum stöfum reyndust neikvæðar.
Eftir að niðurstöður lágu fyrir var hafin með-
ferð með prednisólón sem haldið var áfram í tvær
vikur og varð sjúklingur einkennalaus. Talið var
að hér hefði verið um ofurnæmislungnabólgu að
ræða. Sjúklingurinn var ineð hesla í húsi og gaf
þeim rúlluhey og daglega var skipt um hálm á gólfi.
Hann var þurr og þyrlaðist frá honum mikið ryk
þegar dreift var úr honum.
Umræða
Heysótt (farmers lung disease) var áður fyrr al-
gengur sjúkdómur á íslandi. Um er að ræða form af
ofurnæmislungnabólgu (hypersensitivity pneumo-
nitis) sem er orsakað af mótefnavökum í hitakær-
um bakteríum sem vaxa í illa þurrkuðu heyi sem
hitnar og myglar (1). Hlular bakteríanna þyrlast
upp í loftið og berast ofan í lungun. Einkenni koma
gjarnan fram fjórum til sex klukkustundum síðar
og lýsa sér sem hiti, hrollur, höfuðverkur, mæði og
særindi í öndunarfærum (1). Heysótt var fyrst lýst
Mynd 3. Bólguhnúðarnir samanstanda afrisafrumum
af Langhan’s gerð auk átfrumna, eitilfrumna ogplasma-
frumna.
í heiminum árið 1790 á íslandi (2, 3). Með nútíma
heyverkun með heyrúllum hefur tíðni þessa sjúk-
dóms lækkað mjög mikið á íslandi. Er hann nú
afar fátíður.
Hálmur hefur náð vaxandi útbreiðslu í land-
búnaði á íslandi. Ýmist er um innfluttan hálm að
ræða eða hálm sem fellur til við vaxandi kornrækt
á íslandi. Einkum er hálmurinn nýttur í rotmassa
í svepparækt. Hálminn má einnig nýta sem fóður,
til iðnaðarframleiðslu eða orkuframleiðslu. Hann
þykir henta vel til þess að hafa undir hestum og
vaxandi áhugi er fyrir að nota hann undir kindur
og kýr (4). Algengast er að hálmurinn sé bundinn
í bagga, einkum rúllubagga, og hirtur á svipaðan
hátt og hey. Erfitt getur verið að ná hálminum nægi-
lega þurrum og fer það einkum eftir kornþroska og
veðurfari. í hálmi getur verið mikið lífrænt ryk sem
inniheldur dauðar hitakærar bakteríur, sveppi og
efni sem vakið geta bólguviðbrögð í lungum.
Meingerð ofurnæmislungnabólgu er orðin vel
þekkt. Talið er að um sé að ræða frumubundið
ofnæmi með eitilfrumum og að Thl svörun með
frumukínunum IFN7 og IL-12 sé ráðandi (5, 6, 7).
Vel þekkt eru tengsl ofurnæmislungnabólgu
við sýkingar í lungum, bæði í tilraunadýrum og
við rannsóknir á fólki. Rannsóknir í músalíkani af
heysótt hafa leitt í ljós að nýlegar veirusýkingar í
öndunarfærum magna bólgusvörun og er það talið
vera í gegnum aukið magn Thl frumukína (8).
Rannsóknir á bændum í Kanada benda til þess
sama (9).
Hægt er að greina ofurnæmislungnabólgu með
nokkurri vissu við ákveðnar klínískar aðstæður án
sýnatöku ef saga, skoðun, lungna- og myndarann-
sóknir benda eindregið til þess (1). Sýnataka frá
lungum sem leiðir í ljós granúlóma er hins vegar
besta aðferðin til greiningar ef einnig eru til staðar
réttar klínískar aðstæður. Fellimótefni í blóði gegn
hitakærum bakteríum og öðrum mótefnavökum
geta verið hjálpleg en þurfa ekki að vera merki um
588 Læknablaðið 2005/91