Læknablaðið - 15.03.2006, Qupperneq 57

UMRÆÐA & FRÉTTIR / ÍÐORÐ 185
Heílablóðfall og
í síðasta pistli hófst umræða um heitin heilablóö-
fall og slag og verður henni nú fram haldið. Tilefnið
var tölvupóstur frá Alberti Páli Sigurðssyni,
taugasjúkdómalækni, en síðan hafa Einar Már
Valdimarsson, taugasjúkdómalæknir, og Runólfur
Pálsson, lyflæknir, einnig lagt lil umræðunnar.
Undirritaður leitaði einnig uppi dæmi um notkun
heitanna og urðu þau að lokum miklu fleiri en
hægt er að greina frá í stuttum pistli.
Blóðfall
Ekki hafa fundist beinar heimildir um hvenær
þetta orð var myndað eða hvernig það var upp-
runalega hugsað. Það er þó augljóslega mjög
gamalt. Orðið er ekki að finna í Islenskri orð-
sifjabók Ásgeirs Blöndals Magnússonar, en kemur
fyrir í Lexicon poeticum Sveinbjarnar Egilssonar
og er þar þýtt sem blóðstraumur (blodström),
blóðbylgja (blodbplge), blóð (blod). Ritmálssafn
Orðabókar Háskólans tilgreinir þýðingu Odds
Gottskálkssonar á Nýja testamentinu sem fyrstu
heimildina, en hún er frá miðri 16. öld. Af þessum
og öðrum tilgreindum heimildum má ráða að orðið
blóðfall hafi upprunalega verið notað til að tákna
blæðingar. Lækningabók Jónassens frá 1884 lýsir
blóðfalli „að heilanum“ þannig: Pessi sjúkdómur
er í því fólginn, að œðar í heilanum springa, svo
blóðpollur myndast innan í heilanum, eða smá
blóðdílar ertt innan um heilann, þegar blœtt hefur
úr hinum smágjörvustu œðum (hárœðum); - -.
Pessi notkun á heilinu heilablóöfall bendir til að
hugsunin að baki orðinu blóðfall hafi verið sú að
þá falli blóð (eða blæði) út úr æðum, líffæri eða lík-
amanum. en ekki sú að blóðrás falli niður.
Heilablóðfall
Heilablóðfalli er nú þannig lýst í íðorðasafni
lækna: Heilkenni sem stafar af blœðingu í heilavef
eða af lokun heilaœða afvöldum blóðreks eða sega
og einkennist af breytingu á meðvitund, krömpum
og staðbundnum taugatruflunum. Þessi lýsing er
tilgreind undir uppflettiorðinu cerebrovascular
accidcnt og þar eru einnig skráð samheitin: apo-
plexy, cerebral accident, cerebral apoplexy, cerebral
hemorrhage, cerebral vascular accident, encephal-
orrhagia, episode, stroke. Óformleg könnun undir-
ritaðs meðal nokkurra leikmanna leiddi í Ijós að
menn vita ekki nákvæmlega hvað orðið heilablóð-
fall merkir, en að flestir gera ráð fyrir alvarlegu
heilaáfalli af völdum blæðingar.
Slag
Læknisfræðilega heitið slag er bein þýðing á gríska
heitinu apoplexia á sama hátt og enska heitið stroke.
Forliðurinn apo- rnerkir af frá, burtu eða eftir, mið-
hlutinn, plex-, er dreginn af grísku sögninni plcsscin.
sem merkir að slá, og viðliðurinn -ia táknar ástand.
Bein orðhlutaþýðing gefur til kynna sjúkdóms-
ástand þar sem eitthvað er slegið af, frá eða í burtu.
Úr verður ágætlega myndræn lýsing á líkamlegu
áfalli, sem er svo skyndilegt að því má líkja við högg,
og felst í því að vissir þættir í starfsemi miðtauga-
kerfis falla niður. Bent hefur verið á að orsakir geta
verið fleiri en ein. í Lækningabók handa sjómönn-
urn frá 1967, sem læknarnir Benedikt Tómasson
og Ólafur Jóhannsson tóku saman, er til dæmis
kafli um heilaslag (apoplexy). Þar segir meðal
annars: Það er venjulega í því fólgið, að œð stíflast
eða springur í heilanum. íslensk læknisfræðiheiti
Guðmundar Hannessonar frá 1954 gefa til kynna að
heitið slag hafi fyrst og fremst verið notað um heila-
áfall (heilaslag), en benda rná á að íslensk orðabók
Eddu frá 2002 tilgreinir að orðið slag hafi einnig
verið notað í merkingunni hjartaáfall (hjartaslag).
Skemmtileg tilvitnun frá síðari hluta 18. aldar kom
fram í Orðabók Háskólans: Slag (apoplexia), kallaz
yfirhöjud pll þau siúkdóms tilfelli, er á augabragdi
firra menn 0llum innvortis og útvortis spnsum.
Niðurstaða
í samræmi við hugmyndir fyrrnefndra lækna er hér
með lagt til að íslenska heitið slag verði notað þar
sem á ensku væru notuð heitin stroke eða cerebro-
vascular accidcnt. Eftir nánari greiningu áfallsins
má síðan nota annaðhvort heitanna blæöingar-
slag (hemorrhagic stroke) eða blóðþurröarslag
(ischemic stroke).
Targeted therapy
Helgi Sigurðsson, krabbameinslæknir, hafði sam-
band og sagði ekki rétt eftir sér haft í síðasta pistli
því hann notaði fyrst og fremst heitið hnitmiðuð
meðferð unr targeted therapy. Ari Jóhannesson,
lyflæknir, spurði undirritaðan á förnum vegi
hvort ekki mætti gera fleiri tilraunir til nýyrða-
smíða og setti fram hugmyndina hnituð meðferð.
Undirritaður ítrekaði við báða tillögu sína um að
nota heitið marksækin meðferð. Því er ætlað að
leggja áherslu á að sótt er að ákveðnu marki (tar-
get), svo sem sameind í tilteknum efnaskiptum eða
viðtaka (receptor) á yfirborði frumu. Garnan væri
að heyra frá fleirum sem telja sér málið skylt.
Jóhann Heiðar
Jóhannsson
johannhj@landspitali. is
Jóhann Heiðar er læknir
á Landspítala Hringbraut.
Læknablaðid 2006/92 233