Læknablaðið - 15.07.2006, Blaðsíða 11

RITSTJÓRNARGREINAR
Sjúkdómsgreiningar:
Trúverðug lýsing á heilbrigðisvanda
eða villandi hálfsannleikur?
í þessu tölublaði Læknablaðsins fjalla Sigurður Thor-
lacius og félagar um mikla fjölgun offitugreininga hjá
öryrkjum (1). Pessi fjölgun bendir til þess að offita
valdi æ oftar heilsubresti og örorku. Niðurstaða höf-
unda er að tíðni greiningar alvarlegrar offitu meðal
öryrkja geti verið að aukast umfram raunverulega
aukningu ástandsins meðal landsmanna. Þeir sem
rannsaka offitu eru sama sinnis, það er að fólk skiptist
nú í tvo hópa með tilliti til holdafars. Annar hópurinn,
sá minni, er í nokkurn veginn eðlilegum holdum en
hinn sem er of feitur verður stöðugt feitari. Sé þetta
rétt er offita og heilsufarsvandi tengdur henni enn
meiri en álitið hefur verið hingað til.
Offita birtist meðal örorkugreininga hjá rúm-
lega 7% kvenna og tæplega 4% karla. Offitutíðni
(BMI>30) (BMI=Body Mass Index, þyngdarstuð-
ull) fyrir aldurshópinn 20-65 ára er um 20%,
ofþyngd (BMI 25-30) 35-40%, eðlilegt holdafar
(BMI<25) um 40% (2). Sé þetta borið saman við
þekkt áhrif offitu á algengi ýmissa sjúkdóma sem
valda örorku má ætla að offita sé vanskráð sem
orsök fyrir eða sem meðverkandi þáttur við ör-
orku (3). Hér má nefna að fylgst hefur verið með
holdafari sjúklinga sem koma til meðferðar á
Reykjalundi undanfarin ár. A árunum 2002-2005
var tíðni þeirra sem voru í eðlilegri þyngd um 25%,
í ofþyngd um 32% og feitir 42%. Vannærðir voru
um 1% sjúklinga.
Annað athyglisvert í rannsókninni á örorku-
greiningum er að jafnvel þegar offita er tilfærð
sem sjúkdómsgreining koma ekki fram tölulegar
upplýsingar um holdafar sjúklings, svo sem BMI
eða mittismál. Læknum virðist ekki tamt að nota
holdafarsmælingar í klínískri vinnu, jafn einfald-
ar og þýðingarmiklar og þær eru, krefjast aðeins
aðeins vogar og málbands. Rannsóknin tekur 2-3
mínútur. Hún gefur oft mun þýðingarmeiri upp-
lýsingar en dýrar nýtískulegar hátæknirannsóknir
en er vissulega óskáldleg og gamaldags miðað við
fínheitin. Það ætti að vera fastur liður í klínískri
vinnu að skrá holdafar sjúklinga.
Læknar byggja starf sitt á að greina sjúkdóma
og meðhöndla. Greiningar byggja nær alltaf á sjúk-
dómseinkennum eða safni einkenna, heilkennum.
Þær ná yfirleitt ekki til orsaka sjúkdómsins, hversu
alvarlegur hann er, né til aðstæðna sem kunna að
hafa áhrif á afleiðingar hans.
Að minnsta kosti 70% langvinnra sjúkdóma,
fatlana og snemmkominna dauðsfalla eru talin
lífsstílstengd og afleiðingar félagslegra aðstæðna.
Þar koma til streita, óreglulegur svefn og önnur
óreiða í lífsháttum, reykingar, misnotkun vímuefna
og lyfja, glannaskapur, lítil hreyfing, röng nær-
ing, ofeldi, vaneldi, ógætilegt kynlíf, atvinnuleysi,
skilnaðir, einsemd, fátækt og erfiðar aðstæður. Ef
þessa er ekki gætt verður meðferð þegar best lætur
meðhöndlun sjúkdóms en ekki sjúklings.
Dæmin blasa við:
Meðferð lungnateppusjúklinga þar sem ekki er
lögð megináhersla á reykleysi getur dregið um hríð
úr einkennum sjúkdómsins en leiðir hjá sér horfur
eða aðrar heilsufarslegar afleiðingar reykinga.
Lyfjameðferð við sykursýki þar sem ekki er
sinnt hreyfingarleysi, rangri næringu og ofþyngd
skilar takmörkuðum árangri.
Örorkuvottorð sem aðeins greinir frá vefjagigt
en lætur ógetið að öryrkinn er ung einstæð móðir
sem á aðeins kost á erfiðum, ótryggum láglauna-
störfum og nýtur lítils félagslegs stuðnings, lýsir
ekki því sem mestu máli skiptir sem ástæðu örorku-
umsóknar.
Tinetti og félagar hafa bent á takmarkanir sjúk-
dómshugtaksins (4). Með því að einblína á það
eitt sé hætta á of- eða vanmeðhöndlun, jafnvel
rangri meðferð. Meðferð sjúkdóma þurfi að sam-
hæfa öðrum þáttum sem máli skipta. Hluti slíkrar
samhæfðrar meðferðar snýr að lífsháttum og
aðstæðum sjúklings, óskum hans og markmiðum.
Heilbrigðisþjónustan þarf að temja sér vinnubrögð
þar sem lögð er áhersla á forvarnir og aðstoð við
lífsháttabreytingar í því skyni að bæta árangur
meðferðar og gæði þjónustu.
Heimildir
1. Thorlacius S, Stefánsson SB, Steingrímsdóttir L. Algengi offitu-
greiningar hjá öryrkjum á íslandi 1992-2004. Læknablaðið
2006;92:525-9.
2. Guðmundsdóttir SL, Óskarsdóttir D, Franzson L, Indriðason
ÓS, Sigurðsson G. Samband líkamlegrar þjálfunar við þyngdar-
stuðul, fitumassa og gripstyrk í íslensku þýði. Læknablaðið
2004;90:479-86.
3. Overweight and Obesity in Adults; National Health and Medi-
cal Research Council, Sept 2003.
4. Tmetti ME.FriedT.The end of the disease era.Am J Med 2004;
116:179-85.
Ludvig
Guðmundsson
LudvigG@
reykjalundur.is
Medical diagnoscs: A
credible description of health
problems or a mislcading
scmitruth?
Ludvig Guðmundsson MD,
Physiatrist, Reykjalundur
Rehabilitation.
Höfundur er læknir á
Reykjalundi.
Læknablaðið 2006/92 519