Læknablaðið - 15.07.2006, Blaðsíða 59

UMRÆÐA & FRÉTTIR / ÍÐORÐ 189
Orðalistar
Ágúst Ingi Ágústsson, deildarlæknir á Land-
spítala, sendi nýlega orðalista vegna verkefnis sem
hann er að vinna að. Gaman er að fá þannig innsýn
í þau heiti og hugtök sem læknar eru að fást við á
daglegum vettvangi. Um leið má nefna að íslenska
orðið vettvangur merkti upphaflega vígvöllur eða
bardagavöllur. í Orðsifjabók Ásgeirs Blöndal
Magnússonar er fyrri orðhlutinn vett- talinn kom-
inn af vétt, bardagi, víg, en sá síðari, vangur, merkti
upphaflega: völlur eða staður þar sem barist er.
Merkingin ætti því að vera gulltryggð.
Lifrarheiti
Mörg orðanna á lista Ágústs tengjast því merki-
lega líffæri sem lifur nefnist. í Orðsifjabókinni er
bent á að íslenska heitið sé líkt samsvarandi heit-
um í málum nágrannaþjóðanna (fær. livur, nýno.
liver, sænska og danska lever, fornenska lifer).
Læknisfræðilega heitið hepar er hins vegar komið
úr grísku, en hið latneska heiti, iecur, ber nú ekki
fyrir í fræðimáli lækna.
í Líffæraheitunum (Orðabókarsjóður
læknafélaganna 1995) má finna að lifrinni er skipt
í fjóra misstóra hluta sem nefnast blöð (lobus dex-
ter, sinister, quadratus og caudatus). Heitið blað
(lobus) kemur þegar fyrir í íslenskum læknisfræði-
heitum Guðmundar Hannessonar frá 1954, en
hefur átt nokkuð erfitt uppdráttar. Undirritaður er
í hópi þeirra sem hafa að lokum getað sætt sig við
það, enda aldrei getað fellt sig við heitið lappi, sem
sumir aðrir vilja fremur nota. Samkvæmt Islenskri
orðabók Eddu merkir lappi bót eða bréfsnepill.
Lifrarblöðum má síðan skipta í geira (L. ft.
segmenta) á sambærilegan hátt og lungnablöðum
er skipt í geira. I vefjafræðiheitunum kemur svo
fyrir heitið lifrarbleðill (lobulus hepaticus). í
miðju hvers lifrarbleðils liggur miðjubláæð (vena
centralis), en utanvert eru portgöng (canalis por-
talis) sem innihalda portþrennu (L. trias hepatica,
E. portal triad), bláæð, slagæð og gallrás. Bleðlar
(lobuli) koma einnig fyrir í vefjafræði briskirtils,
brjósta, eistna, eistnalyppa, hóstarkirtils, nýrna og
skjaldkirtils.
Lifrarsjúkdómar
Á lista Ágústs voru einnig samsettu heitin hepatic
fibrosis og hepatic cirrhosis. Ekki er vafi á því
að heitin lifraraskorpnun og skorpulifur hafa
fengið fulla viðurkenningu. Því má eins tala um
gallskorpnun (biliary cirrhosis) og gallskorpu-
lifur. Heitið lifrartrefjun (hepatic fibrosis), sem
er jafn lipurt, hefur hins vegar átt erfitt upp-
dráttar. Fleirtöluorðið trefjar (kvk) vísar, sam-
kvæmt íslenskri orðabók Eddu, til langra þráða
af ýmsum toga (svo sem basttrefjar, kókostrefjar,
glertrefjar, kjöttrefjar). í þessu samhengi vísar það
til bandvefstrefja í örvefnum sem kemur í stað
þess starfsvefjar sem skemmst hefur við sjúkdóm
í viðkomandi líffæri. Heitin meðfædd lifrartrefjun
(congenital hepatic fibrosis) og jaðarporttrefjun
(periportal fibrosis) virðast einnig lýsa vel því sem
þar um ræðir og sama má segja um heitið trefjandi
gallrásabólga (sclerosing cholangitis).
Lokun æðagúla
Sigurður E. Sigurðsson, svæfingarlæknir á FSA,
sendi tölvupóst í vetur og viðraði hugmynd að nýju
heiti,sem hann vill taka upp og nota í tengslum við
sérstaka aðferð til að loka æðagúlum í heilaslag-
æðum. Áður hefur verið rætt um stoðnet (stent)
sem setja má inn í æðar til að halda þeim opnum
(sjá íðorðapistla 85-89). Æðagúla (L. ft. aneurys-
mata) má sömuleiðis nálgast innanfrá með því
að þræða leggi að þeim eftir viðkomandi æðum.
Hveijum gúl má síðan loka með því koma fyrir í
honum hringuðum vír sem fyllir upp í hol hans og
hvetur um leið til blóðstorku í gúlnum. Slíkur vír
nefnist gjarnan endovascular coil á ensku. Sigurður
stingur upp á að íslenska orðið hnoðri verði notað
um vírspólu af þessu tagi og það að koma henni
fyrir verði nefnt að hnoðra.
Coil
Samkvæmt orðabókum hefur enska nafnorðið coil
verið þýtt með íslensku orðunum spóla, kefli, vafn-
ingur, spírall og jafnvel gormur. Uppruni orðsins
er rakinn til latínu þar sem sögnin colligere táknar
að safna saman. Það finnst aðeins í einu samsettu
heiti í íðorðasafni lækna og er þá þýtt sem gorm-
ur. Uppfletting í íðorðasöfnunum í Orðabanka
Islenskrar málstöðvar leiðir hins vegar í ljós að
íslenska orðið spóla er þar oftast notað um coil,
sérstaklega á það við um rafspólur þar sem vafn-
ingar eru mjög reglulegir. í enskum orðabókum
má sjá að nafnorðið coil er fyrst og fremst notað
um reglulegan hring- eða gormlaga vafning.
Hnoðri
Undirritaður getur vel sætt sig við að sá búnaður
sem Sigurður lýsir, endovascular coil, fái íslenska
heitið innæðahnoðri, sem stytt verði í hnoðri þegar
augljóst er hvað við er átt. Rétt er að minna á að
glomerulus renis nefnist nýrahnoðri, æðahnoðri
nýra eða gaukull í íðorðasafni lækna. Undirritaður
getur hins vegar ekki séð að sögnin að hnoðra sé
nauðsynleg. Hnoðrinn er settur inn, hringaður inn,
honum komið fyrir eða sleppt inn í gúlinn. Gaman
væri að fá skoðanir annarra.
Jóhann Heiðar
Jóhannsson
johannhj@landspitali. is
Jóhann Heiðar er læknir
á Landspítala Hringbraut.
Læknablaðið 2006/92 567