Læknablaðið - 15.07.2006, Blaðsíða 38

SAGA OG LÆKNINGAR
Hvíti kekkurinn sem örin
vísar á bendir til kalk-
myndunar í lunga
afvöldum berkla.
Af37 rannsökuðum beina-
grindum lír Skriðuklaust-
urskirkjugarði eru helm-
ingur þeirra bein fyrirbura
og barna undir 10 ára
aldri.
staðsetja rústir þess. Ákveðið var að rannsaka
gamla bæjarstæðið á Skriðu bæði með jarðsjá og
könnunarskurðum. Eins þótti rétt að kanna með
sömu aðferðum svæðið í kringum kirkjurústina
sem sýnileg er á yfirborði Kirkjutúnsins. Voru
þá önnur klaustur í Evrópu höfð í huga, þar sem
kirkja er undantekningarlaust hluti af þeirri heild
sem klausturhúsaþyrpingin myndar (8).
Það er skemmst frá því að segja að rústir klaust-
ursins fundust á Kirkjutúninu við kirkjurústina
sem aflögð var árið 1792. Uppgröftur hófst tveimur
árum síðar. Með uppgreftrinum hefur verið stað-
fest að klaustrið á Skriðu var starfrækt í sérstakri
byggingu, aðskilinni frá veraldlegum umsvifum á
bænum, líkt og gert var í öðrum löndum Evrópu.
Augljóst er að klausturbyggingin hefur verið mjög
stór en mælingar benda til þess að grunnflötur
hennar sé um 1200 fermetrar að flatarmáli.
Bygging Skriðuktausturs
Nú þegar fjögur ár eru liðin frá upphafi uppgraft-
arins er ljóst að grunnform klausturbyggingar-
innar var það sama og önnur evrópsk klaustur
höfðu. Þau voru samsett af þyrpingu vistarvera
sem öll gegndu ákveðnum hlutverkum og voru
byggð ásamt klausturkirkju kringum klaustur-
garð (9). Útveggirnir mynduðu þannig lokað
rými þeirra sem ákváðu að gefa sig Guði einum
á hönd og segja skilið við hinn veraldlega heim
sem lá utan veggja klaustursins (10). Nú þegar
má greina úr rústum Skriðuklausturs sex vistar-
verur, auk lítillar kapellu (eða kapítula) og
klausturkirkju sem báðar voru hluti af klaustur-
byggingunni sjálfri. I miðri húsaþyrpingunni var
garður með brunni fyrir miðju. íburður klaust-
urkirkjunnar hefur verið mikill en í rúst hennar
hafa fundist brot úr altarissteinum, steindum
gluggum og líkneski (11).
Lækningar og umönnun sjúkra í Skriðuklaustri
Fornleifauppgröfturinn á Skriðu hefur einnig
opnað nýja sýn á hlutverk klaustursins og starf-
semi því tengdu. Niðurstöður frjókornagreininga1
og fornmeinafræðilegra rannsókna2 benda til þess
að hospítal hafi verið rekið á staðnum, líkt og gert
var í mörgum öðrum klaustrum í Evrópu (12).
Áhöld til lækninga hafa einnig fundist í rústum
klaustursins, þar á meðal bfldar af ýmsum gerðum
skæri, lyfjaglas og ýmsar tegundir steina en þekkt
er að steinar hafi verið taldir búa yfir lækninga-
mætti. Frjókornagreining sem gerð var á jarðvegs-
sýnum frá rannsóknarsvæðinu sýndi að skipulögð
ræktun lækninga- og matjurta fór fram í garði
klaustursins eins og algengt var í kaþólskum
klaustrum (13). Samtals voru 22 tegundir plantna
og jurta greindar og af þeim teljast tíu til lækn-
ingajurta. Þrjár þeirra eru aðfluttar og hljóta því
að hafa verið ræktaðar markvisst á staðnum. Ein
af sjaldgæfu tegundunum er villilaukur sem einnig
gæti hafa verið nýttur til matar. Aðrar sjaldgæfar
tegundir eru brenninetla og græðisúra (14).
Ræktun lyfjagrasa og hugsanleg lyfjagerð í
tengslum við hana gefur til kynna að umönnun,
hjúkrun eða jafnvel lækningar hafi farið fram í
klaustrinu á Skriðu og styður mannabeinasafn frá
uppgreftrinum þá tilgátu einnig. Ríflega 60 grafir
hafa fundist í klausturgarðinum, veggjum kirkj-
unnar og því rými sem liggur næst henni. Þrjátíu
og sjö þeirra hafa verið grafnar upp en greina má
einkenni alvarlegra sjúkdóma af ýmsu tagi á nánast
öllum þeim beinagrindum sem í þeim hafa fund-
ist. Áberandi eru smitsjúkdómar eins og sárasótt,
berklar, sullur, holdsveiki og krónísk lungnabólga
sem allt voru landlægir sjúkdómar í nágrannalönd-
um Islands á þessum tíma, auk tannígerða og gigt-
arsjúkdóma. Eins hefur á Skriðuklaustri verið jarð-
að fólk sem hefur hlotið áverka, beinbrot eða verið
með ýmiskonar fötlun. Bein fyrirbura, ungbarna og
ungra kvenna eru í miklum meirihluta í beinasafn-
inu en það gæti bent til að konur hafi leitað til
klaustursins í barnsnauð Aðeins ein beinagrind
karlmanns hefur verið grafin fram úr Skriðuklaustu
rskirkjugarði enn sem komið er (15).
Bein 13-15 ára unglings með klofinn góm benda
jafnframt til umönnunar á staðnum samhliða lækn-
ingastarfsemi en merkilegt verður að teljast að hann
hafi lifað til unglingsára með slflca fötlun. Börn með
klofinn góm dóu mörg hver snemma í æsku á þess-
um tíma, einkum vegna skertrar soggetu þeirra af
þessum sökum. Næringarskortur varð þeim að lík-
546 Læknablaðið 2006/92
1 Greiningar geröi Ragnheiður Erla Bjamadóttir vistfræðingur með aðstoð
Hákonar Jenssonar fornleifafræðingi. 2 Greiningar gerði Guðný Zoéga
fornmeinafræðingur.