Læknablaðið - 15.05.2008, Síða 12

FRÆÐIGREINAR
RISTILBÓLGA
Mynd 1.
Bandvefsristilbólga (CC).
Hvíta örin bendir á verulega
pykknað lag kollagens undir
yfirborðsþekju slímhúðar.
Svarta örin sýnir hrörnaða
yfirborðsþekju sem losnað
hefurfrá undirliggjandi vef.
(Stækkun er x300)
merki væru notuð til greiningar (13). Fyrrgreind
rannsókn náði yfir alla sem greindust með MC
yfir fimm ára tímabil, frá 1995-1999. í rannsókn-
inni greindust 125 manns með MC, þar af 71 með
CC og 54 með LC. Meðaltalsnýgengi CC var 5.2
og LC 4.0 á hverja 100.000 íbúa á ári. Þetta er eina
rannsóknin á smásærri ristilbólgu svo vitað sé sem
tekur til heillar þjóðar.
Báðir sjúkdómarnir eru algengari í konum en
körlum. CC hefur mælst allt að 15 sinnum algeng-
ari í konum en körlum en að meðaltali er hann
um 4-5 sinnum algengari (2). Minni kynjamunur
er í LC og hafa sumar rannsóknir ekki sýnt fram
á neinn kynjamun. Að meðaltali er LC þó um 2-3
sinnum algengari í konum en körlum (14).
Algengi beggja sjúkdóma eykst með hækkandi
aldri. Meðalaldur sjúkdómanna tveggja er í flest-
um rannsóknum milli 60-70 ár (2). í íslensku rann-
sókninni var meðalaldur fyrir CC 66 ár og fyrir LC
69 ár, en það er heldur hærri aldur en aðrar rann-
sóknir hafa sýnt. Báðir sjúkdómar hafa greinst í
börnum en það er þó afar sjaldgæft (15).
tvo tiltölulega nýja sjúkdóma (CC og LC) sem eru
ein algengasta ástæða langvinns niðurgangs, sér-
staklega meðal eldra fólks.
Faraldsfræði
Smásæ ristilbólga var áður sjaldgæf en er nú
allalgeng orsök langvinns niðurgangs, ekki síst hjá
eldra fólki, einkum á Vesturlöndum. Hún er talin
orsaka á bilinu 4-13% langvinns niðurgangs en
hlutfallslegt algengi hennar er mun hærra meðal
eldra fólks (2). Nýgengi CC og LC hefur farið mjög
hækkandi á síðustu árum eins og sést vel í faralds-
fræðilegum rannsóknum frá Örebro í Svíþjóð og
Olmstead-sýslu í Minnesóta þar sem nýgengið
hefur verið kannað reglulega frá árunum 1984-85
þar til nú (11). Hækkaði nýgengi LC í Olmstead-
sýslu úr 0,5 á hverja 100.000 íbúa á ári á tímabilinu
1985-88 upp í 12,9 á tímabilinu 1997-2001 sem er
hæsta nýgengi sem hefur verið birt (12). I Svíþjóð
jókst nýgengi CC frá 0,8 á hverja 100.000 íbúa á ári
tímabilið 1984-1988 í 6,1 tímabilið 1996-1998 (1, 4).
Nýgengi MC mælist í sumum löndum nú hærra
en nýgengi sáraristilbólgu og Crohns sjúkdóms (1,
11). En eins og með marga aðra sjúkdóma er óvíst
hvort um raunverulega aukningu nýgengis sé að
ræða eða aukna vitund um sjúkdóminn og betri
greiningu.
Ekki eru til miklar heimildir um faraldsfræði
MC þegar kemur að heilum þjóðum en rannsókn
sem gerð var á íslandi og náði til alls landsins
sýndi nýgengi sem er með því hæsta sem mælst
hefur, þrátt fyrir að ströng meinafræðileg skil-
Meinafræði
Greining á smásærri ristilbólgu byggir á útliti sýna
frá ristilslímhúð við smásjárskoðun (2), enda er
meðal skilgreiningaratriða bæði bandvefsristil-
bólgu og eitilfrumuristilbólgu að slímhúð ristilsins
sé innan eðlilegra marka þegar hún er skoðuð með
berum augum eða í gegnum speglunartæki.
Smásjárgreining bandvefsristilbólgu (mynd 1)
byggist á því að veruleg þykknun komi fram á
grunnhimnu (basement membrane) svæði undir
yfirborðsþekju slímhúðar. Þannig kemur fram
bandvefsþykknun (kollagen-útfellingar) á grunn-
himnusvæði sem nemur að minnsta kosti 10 mic-
rona þykkt, en í sumum tilvikum er skilgreiningin
miðuð við 15 microna þykkt. Jafnframt hefur fjölg-
að bólgufrumum í eiginþynnu slímhúðar, einkum
eitilfrumum og plasmafrumum. Yfirborðsþekja
slímhúðar getur verið innan eðlilegra marka en
gjarnan koma fram hrörnunarbreytingar í yfir-
borðsþekju með losi þekju frá undirliggjandi eig-
inþynnu eða grunnhimnu og byrjandi yfirborðs
sármyndun (16-18).
Smásjárgreining eitilfrumuristilbólgu (mynd
2) byggir að hluta til á svipuðu útliti og sést í
bandvefsristilbólgu. Þar kemur fram aukning
bólgufrumna í eiginþynnu, einkum eitilfrumna og
plasmafrumna en minna af kleyfkirndum bólgu-
frumum. Einnig er gjaman til staðar hrörnim á
yfirborðsþekju og jafnvel losnar yfirborðsþekjan
frá undirliggjandi eiginþynnu slímhúðar. Hins
vegar sést ekki þykknun á grunnhimnu slímhúðar
undir yfirborðsþekju á sama hátt og í bandvefs-
364 LÆKNAblaðið 2008/94