Læknablaðið - 15.05.2008, Síða 20

FRÆÐIGREINAR______
BANDVEFSSJÚKDÓMAR
Mynd 1. Næmi prófs sem
metur hæfni blóðvökva til
að hindra útfellingu mót-
efnafléttna (PIP, prevention
ofimmune precipitation;
AU=arbitrary units).
Línulegt samband er milli
pynningar blóðvökva og
þessarar virkni blóðvökva
(9).
ekki til staðar (6) og má telja líklegt að það skýri
hvers vegna C2-skortur er einkennalaus í meiri-
hluta tilvika. En niðurstöðurnar í heild benda til
þess að megintilgangur langferlis sé að hindra
útfellingu mótefnafléttna í vefjum líkamans og
tryggja að þær skili sér í staðinn til lifrar1. I lifur
taka átfrumur við þeim og eyða þeim án þess
að bólga hljótist af, en ef mótefnafléttur falla út í
öðrum vefjum veldur það bólgu (4).
Skortur á C1 eða C4 veldur yfirleitt rauðum
úlfum eða áþekkum einkennum, það er bólgu í
liðum, húð, brjósthimnu, nýrum eða miðtauga-
kerfi. Alger skortur á C1 eða C4 er afar sjaldgæfur,
en C4 sameindin er til staðar í tveim eintökum,
C4A og C4B, sem táknað er fyrir af samhliða
genum á MHC-svæði sjötta litnings mannsins,
og hlutaskortur C4, það er galli í C4A eða C4B-
geni (C4A*Q0, C4B*Q0) er algengur í erfðamengi
mannsins (7). Afar sterk fylgni er milli C4A*Q0 og
rauðra úlfa og hefur það leitt til hugmynda um að
sjúkdómurinn geti skýrst af slakri meðhöndlun
mótefnafléttna vegna skorts eða hlutaskorts sam-
einda úr langferli (2,8-9).
Athuganir á íslenskum sjúklingahópum
Til að prófa ofannefnda tilgátu liggur beinast við
að mæla getu blóðvökva til að halda mótefnaflétt-
um í lausn, og skoða þessa virkni í sjúklingum
með rauða úlfa. Þá þarf hins vegar næmara próf
en það sem upphaflega var notað til rannsókna
á þessari virkni; prófið sýnir ekki línulega fylgni
við þynningar blóðvökva nema á mjög þröngu
þynningarbili (0-1%) (10). Því var þróað nýtt próf
til mælinga á getu blóðvökva til að halda mót-
efnafléttum í lausn. Þetta var gert með því að láta
alkalískan fosfatasa (AP) bindast mótefnum gegn
alkalískum fosfatasa (oc-AP) í viðurvist blóðvökva
(mynd 1). í þessu prófi þjónar AP tvöföldu hlut-
verki, það er sem ígildi ónæmisvaka, og einnig
sem ensím sem hentar til að fá fram litarsvar í
prófinu. Næmi prófsins er afburðagott því fylgnin
milli þynninga blóðvökva og virkni í prófinu er
línuleg fyrir allar þynningar blóðvökva (11).
'Eftir áthuðun með magnaþáttum geta mótefnafléttur einnig borist til milta,
en það er þó ekki talið nauðsynlegt til eyðingar þeirra heldur er það þáttur
í þroskun mótefnasvarsins, sjá heimild 1.
Þessu prófi var beitt til að athuga sjúklinga
með rauða úlfa (N=74), og reyndist hæfni þeirra
til að halda mótefnafléttum smáum og leysanleg-
um verulega skert miðað við 46 sjúklinga með
liðagigt og 102 heilbrigða blóðgjafa (mynd 2) (12).
Þar sem magnakerfið ræsist yfirleitt í virkum fasa
sjúkdómsins þurfti að greina á milli þess hvort
galli í meðhöndlun mótefnafléttna væri afleiðing
sjúkdómsins (vegna þurrðar magnaþátta í kjölfar
ræsingar kerfisins) eða hvort hann væri þáttur í
meinmyndun sjúkdómsins. Nánari athugun leiddi
í ljós marktækan galla jafnvel þegar sjúkdómurinn
var lítt virkur og styrkur sameinda úr magnakerf-
inu eðlilegur (N=44) (mynd 2). Þetta styður þá
hugmynd að vanvirkni í getu blóðvökva til að
meðhöndla mótefnafléttur geti verið undirrót
rauðra úlfa í verulegum fjölda tilvika. Hins vegar
er ljóst að þetta getur ekki verið eina undirrót
sjúkdómsins þar sem um helmingur sjúklinga var
með eðlilega virkni í þessu ferli. Rannsóknir á 24
íslenskum sjúklingum með herslismein leiða til
svipaðrar niðurstöðu (mynd 3), en sá sjúkdómur
er einnig sterkt tengdur C4A*Q0 og einkennist
meðal annars af útfellingu mótefnafléttna í smærri
æðum (13). Sterk fylgni greindist milli galla í
fléttumeðhöndlun og beirtna mælinga á styrk C4A
í blóði (r=0,78, p<0,0001 fyrir rauða úlfa; r=0,65,
p<0,0001 fyrir herslismein) (12-13).
Þessar rannsóknir samrýmast hugmyndum
um að vanvirkni í langferli magnakerfis geti leitt
til fléttusjúkdóma. Hins vegar er erfitt að trúa því
að vanvirknin sé beinlínis vegna skorts á C4A, því
C4A*Q0 arfgerðin er tiltölulega algeng í heilbrigðu
þýði (7). Til þess benda einnig athuganir á íslensk-
um sjúklingum með skjaldkirtilsbólgu (autoimm-
une thyroid disease) (N=28) og insúlínháða syk-
ursýki (N=24), og íslenskum og enskum sjúkling-
um með glútenóþol (coeliac disease/dermatitis
herpetiformis) (N=45), en þessir sjúkdómar hafa
allir sterk tengsl við C4A*Q0. Geta blóðvökva til
að halda mótefnafléttum uppleystum var eðlileg
í þessum sjúklingum (mynd 4) (14). Engin fylgni
var á milli þessarar virkni og C4A-styrks, hins
vegar greindist sterk fylgni við C4B-styrk (r=0,51,
p<0,0001), öfugt við það sem sást í rauðum úlfum
og herslismeini.
Þetta sýnir að engin bein tengsl eru milli
C4A*Q0 og hæfni blóðvökva til að halda mótefna-
fléttum uppleystum. Þetta leiddi til athugunar á
öðrum möguleika, að mótefni gegn Clq, sem eru til
staðar í hækkuðum styrk í um þriðjungi sjúklinga
með rauða úlfa, gætu verið að verki. Slík mótefni
eru líkleg til að binda áthúðaðar mótefnafléttur og
gætu þá krossbundið slíkar fléttur og fellt þær út.
Mótefni gegn Clq reyndust vera til staðar í hluta
sjúklinga (20/84) með glútenóþol, skjaldkirtils-
372 LÆKNAblaðið 2008/94