Læknablaðið - 15.06.2011, Side 9

RANNSÓKN
Fenýlketónúría á íslandi
Karl Erlingur Oddason1 læknir, Lilja Eiríksdóttir2 lífeindafræðingur Leifur Franzson12 lyfjafræðingur, Atli Dagbjartsson1’3 læknir
ÁGRIP
Inngangur: Fenýlketónúría (PKU) er efnaskiptasjúkdómur sem orsakast af stökkbreytingu í fenýlalanín-hýdroxýlkljúfs (PAH) geninu. Skimun fyrir PKU
hófst árið f 972 á Islandi. Amínósýrunni fenýlalaníni (Phe) er breytt í týrósín (Tyr) fyrir tilstuðlan PAH ásamt hjálparþættinum tetrahydrobiopterín (BH4).
Uppsöfnun á Phe veldur þroskaskerðingu og flogum. Meðferð PKU er Phe-skert fæði ásamt nýrri aðferðum eins og BH4-gjöf í stórum skömmtum.
Markmið rannsóknarinnar var að draga saman upplýsingar um sjúkdóminn, árangur kembileitar og meðferðar. Einnig var BH4-meðferð athuguð.
Efniviður og aðferðir: Rannsóknin var afturskyggn þar sem upplýsingar voru fengnar úr sjúkraskrám Landspitala. Athuguð voru Serum-Phe (S-Phe)
gildi, aldur við upphaf meðferðar, gerðir stökkbreytinga sem og núverandi meðferð. Skoðað var BH4-hleðslupróf hjá fjórum einstaklingum.
Niðurstöður: Frá árinu f 947 hafa 27 greinst með PKU hér á landi. Nýgengi árin 1972-2008 er 1/8400 lifandi fæddum. Klassísk PKU er algengust á
l'slandi. Einstaklingar greindir eftir að kembileit hófst hafa allir eðlilega greind. Aldur við upphaf meðferðar og S-Phe gildi lækka þegar líður á. Fundist
hafa 12 stökkbreytingar hérlendis. Séríslenska stökkbreytingin Y377fsdelT svarar ekki BH4-hleðsluprófi. Tveir einstaklingar með PKU eru nú á BH4-
meðferð og fjórir til viðbótar gætu svarað BH4-hleðsluprófi.
Ályktun: Nýgengi PKU virðist aðeins hærra hér en í nágrannalöndunum. Meðferð hér gengur vel og fylgir alþjóðlegum markmiðum. Kembileit er örugg
og hefur skilað tilsettum árangri. BH4-gjöf er meðferðarkostur sem gæti komið fleirum með PKU til góða.
Inngangur
’Læknadeild Háskóla
Islands,
2erfða- og
sameindalæknis-
fræðideild,
3Barnaspítala Hringsins
Landspítala.
Fyrirspurnir:
Atli Dagbjartsson
atlid@landspitali.is
Barst: 14. október2010
samþykkt til birtingar: 10.
maí 2011
Höfundar tiltaka hvorki
styrki né hagsmunatengsl.
Fenýlketónúría (PKU) er algengasti meðfæddi efna-
skiptagalli sem þekktur er á íslandi. Kembileit hófst árið
1972 með þunnlagsskilju. PKU er sjálflitningsvíkjandi
erfður efnaskiptasjúkdómur. Á Islandi höfðu fundist
níu gerðir stökkbreytinga árið 1997, algengust af þeim
var Y377fsdelT sem er séríslensk.1
í PKU er ensímvirkni fenýlalanín-hýdroxýlkljúfs
(PAH) gölluð vegna stökkbreytinga í PAH-geninu
sem er á langa armi litnings númer 12.2 Fundist hafa
yfir 500 stökkbreytingar og valda þær mismikilli
virkniskerðingu á PAH. Þessi ensímgalli veldur upp-
söfnun á amínósýrunni fenýlalanín (Phe) í líkamanum
og þar af leiðandi hækkuðu Serum-fenýlalaníni (S-Phe).
PAH sér um fyrsta skrefið í að breyta Phe í amínósýruna
týrósín (Tyr).2 Þeir þættir sem stjórna virkni PAH eru
Phe, hjálparþátturinn tetrahydrobiopterin (BH4) og
afturkræf fosfórun.3
PKU er skipt í fjóra flokka eftir alvarleika og gerð
þar sem klassísk PKU er alvarlegust.4 Sjúkdómsmynd
PKU er mikil þroskaskerðing ásamt vaxtarskerðingu
og flogum. Án meðferðar búa sjúklingar við mikla
andlega fötlun. Sýnd sjúkdómseinkenna er afar mis-
munandi og virðist ekki fara beint eftir tegundum
stökkbreytinga eða S-Phe gildum.5 Þegar uppsöfnun
verður, aukast aðrar afleiður Phe. I upphafi var talið
að afurðir þessara hliðarferla eins og phenylpyruvic-
sýra væru helsti orsakavaldur sjúkdómsmyndarinnar.3
Seinna hefur komið í ljós að sjálf uppsöfnunin á Phe
í miðtaugakerfinu (MTK) er stærsti þáttur meingerðar
PKU.6 Phe-uppsöfnun í MTK veldur hindrun á
taugaslíðringu sem og aftaugaslíðrun og þannig má
útskýra sjúkdómsmyndina.7
Hefðbundin meðferð PKU í dag er Phe-skert
fæði þar sem reiknaður er út hámarksdagskammtur
Phe og meðferð fylgt eftir með blóðgildum. Gefin
eru aukalega ýmis vítamín, snefilefni og prótein
sem ekki fást í skerta fæðinu. Því nær eðlilegum
mörkum (85-170 pM/L) sem S-Phe eru í æsku og
því fyrr sem meðferð hefst, verður vitsmunaleg geta
einstaklingsins betri.8-9 í Ijós hefur komið að meðferð
fyrir lífstíð er mikilvæg til að halda eðlilegri andlegri
getu.10'11 Margar nýjar meðferðir hafa verið reyndar á
undanfömum árum. BH4-gjöf um munn í mjög stórum
skömmtum hefur gefist vel á stökkbreytingar þar sem
einhver PAH-virkni er til staðar.12 Einnig er farið að
gefa stóru hlutlausu amínósýruna lýsín í töfluformi
(PreKUnil®) en hún keppir við Phe um inngöngu
í MTK yfir heilablóðstálma. Veita þessar meðferðir
einstaklingunum mun meira frelsi í hefðbundnu með-
ferðinni.
Tilgangur rannsóknarinnar var að afla nánari upp-
lýsinga um PKU á íslandi og bæta við áður útgefið
efni.1 Markmið rannsóknarinnar var þríþætt. I fyrsta lagi
að finna nákvæmt nýgengi PKU frá því að kembileit
hófst 1972 til 2008. í öðru lagi að meta gæði meðferðar
og kembileitar og í þriðja lagi að lýsa gerðum og
fjölda stökkbreytinga. Að lokum er samantekt um virkni
hjálparþáttarins BH4 um munn.
Efniviður og aðferðir
Rannsóknin var afturskyggn. Upplýsingar voru fengnar
úr sjúkraskám og frá rannsóknarstofu Landspítaia.
Skráð voru S-Phe gildi, aldur við upphaf meðferðar,
form og fyrirkomulag núverandi meðferðar, andleg geta
og hugsanlegir fylgikvillar til mats á gæðum og árangri
meðferðar. I rannsókninni voru allir einstaklingar
greindir með PKU á íslandi frá 1947 til 2008 með
þunnlagsskiljuaðferð.13 Notaðar voru upplýsingar um
fjölda fæðinga á tímabilunum 1947-1972 og 1972-2008
LÆKNAblaðið 2011/97 349