Læknablaðið - 15.07.2011, Blaðsíða 23

Y F I R L I T
Tafla III. ÚF-stuðull (UV-index) mælir áhrif útfjólublárra geisla á húðina. Því
hærri stuðull, þeim mun minni viðveru i sólinni þolir húðin og verður fyrr fyrir
skaða. Taflan sýnir ráðleggingar um sólráð eftir því hve hár ÚF-stuðull er.
ÚF-stuðull Geislun Sólráð
1-2 Lítil Sólvörn ekki nauðsynleg
3-5 Miðlungs Sólvörn nauðsynleg. Sólgleraugu og hattur eða húfa
6-7 Mikil Sólvörn með háum stuðli (ekki lægri en 15) nauðsynleg. Sólgleraugu, hattur eða húfa. Forðast sólina á milli kl. 12 og 15.
8-10 Mjög mikil Sólvörn með mjög háum stuðli nauðsynleg. Sólgleraugu og húfa eða hattur. Forðast sólina I þrjár klst. um miðjan daginn.
>11 Afar mikil Sólvörn með mjög háum stuðli nauðsynleg.
Sólgleraugu og húfa eða hattur. Forðast sólina
í minnst þrjár klst. um miðjan daginn. Látið ekki
sólina skína á bera húð.
250 260 270 280 290 300 310 320 330 340 350 360 370 380 390 400
BylgjuUnfd (nmj
Mynd 2. Hlutfallsleg álirif roðavaldandi geisla á Iníðina (rauð lína). Einmg eru sýnd
áhrifá erfðaefnið (blá Hna)."
má hann í til þess að verja sig fyrir sólinni. Einnig eru hér í
blaðinu birtar fyrstu niðurstöður mælinga á ÚF-stuðli sem hafa
verið gerðar hér á landi.10 Þær mælingar benda til þess að styrkur
útfjólublárra geisla að sumarlagi sé hár hérlendis.
Þegar ÚF-stuðull er reiknaður er tekið tillit til þess að áhrifin
á húðina eru mismunandi eftir bylgjulengdum. Nánari skilgreining
hans er eftirfarandi:
ÚF-stuðull = 40 x E „
eff
Ef, = styrkur roðavaldandi geisla mælt sem W/m2
Roðavaldandi geislar eru skilgreindir og vegnir á eftirfarandi
hátt, mismunandi eftir bylgjulengd:7
Scr(k) = 1,0 þegar 250 < /. < 298 nm
Scr(k) = lo0094<298-x) þegar 298 < \< 328 nm
Scr(X) = ÍO0'015'140-)-) þegar 328 < X< 400 nm
\ = bylgjulengd
Scr(k) = hlutfallsleg roðaáhrif fyrir viðkomandi bylgjulengd
Á mynd 2 má sjá mismunandi áhrif útfjólublárra geisla á
húðina eftir bylgjulengdum. Á sömu mynd má einnig sjá hvaða
bylgjulengdir eru líklegastar til að valda skemmdum á erfða-
efninu."
ÚF-stuðullinn er breytilegur eftir því hve hátt sólin er á lofti,
Tafla IV. Tengsl á milli ÚF-stuðuls og hve lengi er hægt að vera úti i sólinni um
miðjan dag án þess að húðin roðni. Einnig er sýnt hvenær er óhætt að vera úti í
sól án sólvarnar það sem eftir er dagsins.
ÚF- stuöull Dæmi Venjuleg húö (5 SRS) Viðkvæm húð (2 SRS)
Hámarkstími í sólinni Úti eftir kl. án sólvarnar Hámarkstími í sólinni Úti eftir kl. án sólvarnar
2 Apríl og september 2 klst. 30 mín. 13:00 1 klst. 15:30
3 Apríl og maí 1 klst. 40 mín. 15:00 40 mín. 17:00
4 Maí og ágúst 1 klst. 15 mín. 16:00 30 mín. 17:00
5 Júll 1 klst. 16.30 25 mín. 17:45
6 Júní 50 mín. 17:00 20 mín. 18:15
þykkt ósonlagsins, endurskinshæfni jarðarinnar (albedo), hæð yfir
sjávarmáli, endurkasti frá himinhvolfi og skýjafari. Bæði beint
sólskin og dreift endurkast frá himinhvolfinu (aðallega endurkast
frá nituratómum) hafa áhrif á ÚF-stuðul. Hæð sólar og skýjafar
er hér mikilvægast. Vegna endurkasts getur húðin brunnið þó
alskýjað sé.
í kringum miðbaug getur stuðullinn náð 15. Á íslandi sveiflast
stuðullinn frá núll til sjö,10 sem er svipað og í Danmörku, þó
að jafnaði sé stuðullinn heldur hærri þar.9 ÚF-stuðull er hærri
á fjöllum. ís og snjór eykur einnig og magnar upp geislrmina.
Þannig mælist mun hærri stuðull í fjöllum sem eru þakin jöklum
og getur ÚF-stuðulinn hæst orðið 20 við þannig aðstæður, til
dæmis í Himalæjafjöllum. í Suður-Evrópu að sumarlagi fer ÚF-
stuðull sjaldan yfir níu.
Gróf þumalfingursregla segir að ÚF-stuðullinn sé hærri en
þrír þegar skuggi þinn er styttri en þú sjálfur um miðjan dag (í
raun og veru þegar sólin er hærra á lofti en 45 gráður). Nokkrar
staðreyndir um ÚF-stuðul er að finna í töflu II.
Eins og fram hefur komið aukast líkur á sólskaða eftir því sem
ÚF-stuðullinn er hærri og eru gefnar mismunandi ráðleggingar
varðandi sólvarnir eftir því hve hár stuðullinn er. Sjá nánar töflu III.
Staðlaðir roðaskammtar
Þegar magn roðavaldandi geisla er gefið upp er notast við
staðlaðan roðaskammt (SRS) (Standard erythema dose, SED).12
1 staðlaður roðaskammtur =
100 J/m2 af roðavaldandi geislum
Fjöldi staðlaðra roðaskammta sem sólin gefur frá sér á
tímaeiningu er því mælikvarði á hve mikið geislamagn einstak-
lingur sem er úti í sólinni í þann tíma hefur fengið á sig. Sama
eining er notuð til að meta styrk geisla frá ljósabekkjum og
öðrum tækjum sem gefa frá sér útfjólubláa geisla.
Talið er að í byrjun sumars þoli dæmigerður íslendingur með
venjulega húðgerð (þeir sem verða brúnir í sól, oftast án þess að
brenna, húðgerð III) 4 staðlaða roðaskammta á sólarhring. Síðar
um sumarið þegar húðin hefur dökknað og þykknað hækkar þessi
tala í 5-6. Ef húðin fær hærri skammta á sólarhring brennur
hún. Hjá þeim sem þola sólina illa eru samsvarandi tölur 1 og
2 staðlaðir roðaskammtar.
LÆKNAblaðið 2011/97 419