Læknablaðið - 15.07.2011, Blaðsíða 31

UMFJÖLLUN O G GREINAR
Kerfið vakið af doðanum
■ ■ ■ Hávar Sigurjónsson
Mikil fjölmiðlaumræða undanfarnar vikur um misnotkun metýlfenídatlyfja og annarra
vímuvaldandi lyfja er ekki ný af nálinni. Nýjungin felst fyrst og fremst í því að umræðan
hefur að þessu sinni náð athygli almennings og þar með ráðherra velferðarmála.
í Læknablaðinu hefur tvisvar á
síðastliðnu ári verið fjallað um
ofnotkun og misnotkun rítalíns og
skyldra lyfja. í september árið 2010
ritaði Matthías Halldórsson fyrrverandi
aðstoðarlandlæknir og landlæknir leiðara
undir fyrirsögninni Rítalín til góðs eða
ills. Þar sagði Matthías meðal annars:
Á undanförnum árum hafa rannsóknir
varpað æ betra Ijósi á sjúkdómsmynd og
algengi ADHD meðal fullorðinna. Greining
og meðferð fullorðinna er vandasöm, en
ákveðinn hópur þeirra getur haft mikið gagn
af lyfjameðferð. Fullorðnir einstaklingar sem
sækja í metýlfenídat sem vímugjafa eru
hins vegar vandamál út af fyrir sig. Þeir nota
margfalda skammta i einu, taka lyfin ekki um
munn, heldur sniffa þau eða sprauta í æð og
kjósa fremur stuttverkandi lyf en forðalyfin
nýju og dýru. Hér má engan afslátt veita og
læknar verða að berjast gegn ríkisniðurgreiddri
misnotkun. Liður í því er nýlegur samráðsfundur
landlæknisembættisins með þeim geðlæknum,
sem samkvæmt lyfjagrunni embættisins skrifa
út mest af lyfjum við ADHD, en á fundinum voru
einnig læknar frá SÁÁ og geðsviði Landspítala.
Áhersla var lögð á vandaða greiningarvinnu
og staðfestu lækna gegn ásókn frá fíklum. Af
öðrum aðgerðum landlæknis má nefna ítarlegar
verklagsreglur um greiningu og meðferð ADHD
sem settar voru fyrir fáum árum. Þá hefur verið
mælst til þess að lyfið atomoxetín (Strattera)
sem er ekki misnotað en er talsvert dýrara lyf, sé
notað í fangelsum landsins. Samkvæmt reglum
Lyfjagreiðslunefndar er greiðsluþátttaka ekki
viðurkennd i lyfjum við ADHD nema rökstudd
umsókn frá viðeigandi sérgreinalækni liggi fyrir
eða greining frá sálfræðingi með sérþekkingu.
Athugun landlæknisembættisins sýnir að í
langflestum tilvikum eru það geðlæknar og
barnageðlæknar eða barnalæknar með skyldar
sérgreinar sem hefja þessa meðferð.
Læknablaðið 2010; 96: 519.
Vandinn löngu Ijós
I lok nóvember hafði ráðherraskipuð
nefnd skilað tillögum um úrbætur.
Umræðan fékk nýtt loft undir vængi
í desember þegar velferðarráðuneytinu
barst bréf frá INCB (ávana- og
fíkniefnanefnd Sameinuðu þjóðanna)
um alvarlega stöðu metýlfenídat-
lyfjanotkunar hér á landi. í bréfi INCB
kom fram að notkun metýlfenídatlyfja
mæld í DDD (daglegir skammtar) á
tímabilinu 2006-2008 var 8,76 á íslandi
og þá jafnvel meiri en í Bandaríkjunum
þar sem notkun þessara lyfja hefur
venjulega verið mest og tvöfalt meiri
en í öðrum löndum. Tekið er fram að á
árunum 2007-2009 hefur notkun þessara
lyfja aukist enn frekar hérlendis, eða í
um 11 DDD sem sé mesta notkun sem
vitað er um. I bréfinu furðar ávana- og
fíkniefnanefnd Sameinuðu þjóðanna sig
á þessu og óskar eftir upplýsingum um
hvaða helstu læknisfræðilegu ástæður
liggi að baki svo mikilli notkun.
Rétt er þó að halda því til haga að
notkun amfetamíns við ADHD er álíka
mikil í Bandaríkjunum og notkun
metýlfenídatlyfja, en slík meðferð við
ADHD er nær engin á íslandi.
Kristinn Tómasson formaður
Geðlæknafélags Islands svaraði þessu í
samtali við Læknablaðið í febrúar á þessu
ári:
Þessi vandi hefur verið okkur Ijós um nokkra hríð
og landlæknir vakti athygli á þessu á síðasta ári.
Kostnaður vegna þessara lyfja er gríðarmikill,
600-800 milljónir á ári, en fyrst og fremst snýst
þó umræðan um að misnotkun þessara lyfja
er orðin mjög algeng. Á mannamáli þýðir það
að ávísuð lyf eru misnotuð og það er óþolandi
staða.
Geir Gunnlaugsson landlæknir sagði í
sama blaði af þessu tilefni:
Það er ekki deilt um að lyf sem innihalda
metýlfenídat geti hentað fullorðnum mjög vel, þó
þau séu eingöngu skráð til notkunar fyrir börn
6-18 ára. Á hinn bóginn höfum við staðfestar
upplýsingar um að slík lyf séu misnotuð af
fullorðnum og sprautufíklum og gangi kaupum
og sölum meðal þeirra á svörtum markaði. Við
stöndum því frammi fyrir þeim vanda að koma
i veg fyrir misnotkun lyfjanna en tryggja um
leið að þeir sem þurfi á þeim að halda fái þau.
Það er einnig áleitin spurning hvort allir þeir
fullorðnu einstaklingar sem nú nota lyfið hafi farið
í gegnum vandaða frumgreiningu og hvort önnur
úrræði en lyfjagjöf hefðu hentað þeim jafn vel
eða betur."
Læknablaðið 2011; 97: 110-2.
LÆKNAblaðið 2011/97 427