Læknablaðið - 15.07.2011, Blaðsíða 40

UMFJÖLLUN O G GREINAR
gáttina getur aðeins sjúklingur sótt
afgreiðsluna með aðstoð lyfjafræðings í
apóteki. Gáttin er eins konar rafrænn
banki sem geymir útgefnar lyfjaávísanir í
allt að ár og engin hefur yfirlit yfir
nema sjúklingurinn sjálfur, efhann á
annað borð hefur vit á og veit hvað
hann hefur fengið frá hverjum og
einum lækni, hvað hann hefur tekið út
áður og hvað bíður betri tíma. Sumir
lyfseðlarnir sem sendir eru, eru nefnilega
líka fjölnota, gilda í allt að ár og fyrir
fjórar ávísanir.
Það þarf ekki auðugt ímyndunarafl
til þess að sjá hvaða glundroði getur
skapast með þessu fyrirkomulagi. Ekki
síst meðal gamals fólks sem hefur farið
til margra lækna og tekur mörg lyf
en engin einn læknir hefur heildarsýn
yfir. Heimilislæknir hefur bara yfirsýn
yfir þau lyf sem hann sjálfur hefur
ávísað eða læknar sem vinna á sömu
stofnun. Hvað aðrir læknar úti í bæ
hafa gefið út veit hann ekkert um nema
í þeim fáu tilfellum þegar læknabréf
berast honum. Til að flækja þetta
enn meira er sama lyfið oft til undir
mismunandi heitum, því alltaf er verið
að breyta verðlagningu lyfja og ódýrasta
samheitalyfið valið hverju sinni.
Ekki er óalgengt að eldra fólk taki
þannig sama lyfið undir mismunandi
heitum í mörgum skömmtum á
jafnvel sama tíma. Þannig verða
lyfjaskammtarnir auðvitað allt of stórir.
Eins getur verið um að ræða alvarlegar
milliverkanir á milli lyfja sem læknar
ávísa ef þeir vita ekki hvaða önnur
lyf sjúklingarnir taka, eða réttara sagt
þeir gera ekki ráð fyrir að þau séu til
staðar í lyfjaumhverfi sjúklings. Stundum
á inntakan auðvitað aðeins við varðandi
ákveðin tímabundin veikindi. Að taka
út lyfið síðar, þegar honum er batnað, á
auðvitað ekki við. Dæmi eru nefnilega
um að fólk taki út lyf sem lá í gáttinni
frá fyrri tíma í góðri trú á að það sé við
nýja kvillanum.
Hætt er við að sjúklingar sem
misnoti lyf safni í gáttina lyfjum frá
eins mörgum læknum og þeir geta.
Lyfjagagnagrunnur landlæknis nær aðeins
yfir heildarmagn útleystra lyfja sem eru
undir sérstöku eftirliti. Apótekin geta
ekki séð hvað hin eru búin að afgreiða,
aðeins það sem liggur inni í rafrænni bið
hjá þeim og í allsherjar „gáttinni". Það
hljóta allir að sjá að þetta kerfi býður
heim hættunni á misnotkun og allsherjar
rugli, ekki síst þegar gamalt fólk á hlut
að máli. Öryggi sjúklinga og almennings
er þannig stefnt í hættu.
Skyndilausnir og afgreiðslur
hingað og þangað valda líka því að
heimilislæknirinn fær ekki heildarsýn
á lyfjanotkun eins og varðandi
sjálfa sjúkdómana í sjúkraskránni.
Heimilislæknirinn á nú einu sinni að
kallast gæsluvörður sjúkraskrárinnar.
Persónuverndarsjónamið standa hins
vegar í vegi fyrir að við fáum þessar
upplýsingar. Gátt er auðvitað ekki gátt
nema hægt sé að kíkja að minnsta kosti
inn fyrir. Við þurfum einfaldlega aðgang
að þessum upplýsingum til að geta
unnið vel okkar starf."
Ný tækifæri i lyfjastjórnun
Rafræn skráning gefur auðvitað mikil
tækifæri á að upplýsingar berist fljótt og vel
á milli. Rafræna sjúkraskráin „Sagan" hefur
verið allt of lengi í þróun og á ennþá langt í
land auk þess sem hún er ekki nema að litlu
leyti samtengd milli heilbrigðisstofnana.
„Rafræna gátt" lyfseðlaafgreiðslunnar er
eins og hvert annað tækifærisverkefni
sem var ekki hugsað til enda en er mikil
framför ef gengið er frá lausu endunum.
Þannig mætti koma alveg í veg fyrir
fölsun lyfseðla sem er töluvert vandamál
og auðveldara væri að rekja til baka allar
lyfjaafgreiðslur," segir Vilhjálmur.
Hann segir að lokum að nýta
megi reynsluna sem rannsóknin á
sýklalyfjunum hefur gefið til að stuðla
að bættum lyfjaávísanamálum almennt.
„Þar var um gæðaþróunarverkefni að
ræða sem spratt upp hjá læknunum
sjálfum og höfðaði til skilnings
almennings á virkni og gagnsemi
lyfja. Eitt af meginhlutverkum
landlæknis er að fylgjast með
eftirritunarskyldum lyfjum og
lyfjanotkuninni almennt. Mikilvægast
er þó fyrir heilbrigðisyfirvöld að
vita hvernig nýta megi grunninn til
skynsamlegrar lyfjastjórnunar almennt
í framtíðinni. Þannig að læknar geti
horft á sínar ávísanavenjur út frá
sínum vinnuhóp og hópar út frá
heildinni. Einhliða inngripsaðgerðir
og ákvarðanir heilbrigðisyfirvalda
án samráðs við faghópa valda hins
vegar mikilli óánægju og eru dæmdar
til að misheppnast. Oftar er farsælla
að innleiða breyttan hugsunarhátt
hjá læknum og almenningi varðandi
lyfjaávísanir út frá bestu þekkingu á
notkun lyfja hverju sinni, til dæmis með
gæðaþróunarverkefnum eins og okkar
sem er fylgt eftir til margra ára. Þegar
hefur heilsugæslan sýnt frumkvæði
í þessum efnum með rannsókn á
sýklalyfjanotkun, þróun sýklalyfjaónæmis
yfir áratug og breytingum sem má
gera þegar vilji er fyrir hendi. Þannig
var hægt að draga úr sýklalyfjanotkun
heils heilsugæsluumdæmis á Héraði um
helming, jafnframt því sem eyrnaheilsa
barna virtist skána og skilningur
foreldra á réttri notkun lyfjanna aukast.
Meiri fræðsla og þekking kom í stað
skyndiúrlausna. Þetta akveðna verkefni
hefur vakið eftirtekt erlendis en því
miður síður hjá stjórnvöldum hér heima
þar sem þörfin er einna mest," segir
Vilhjálmur sem talaði fyrir daufum
eyrum því bréfi hans fyrir rúmlega
tveimur árum var aldrei svarað, hvorki
af hálfu ráðherra né heilbrigðisnefndar
Alþingis.
436 LÆKNAblaðið 2011/97