Læknablaðið - 15.06.2012, Blaðsíða 42

UMFJÖLLUN O G GREINAR
Samskipti prótína í brjóstaþekjufrumum
- rannsóknarverkefni Sævars Ingþórssonar
■ ■ ■ Hávar Sigurjónsson
Við upphaf Vísinda á vordögum á Land-
spítalanum var ungur doktorsnemi, Sæv-
ar Ingþórsson líffræðingur, útnefndur
Ungur vísindamaður ársins 2012 á Land-
spítala. Heiti rannsóknarverkefnis hans
er Hlutverk sprouty próteina í stjórn
EGFR boðleiða í brjóstaþekjufrumum.
Sævar er fæddur og uppalinn á Selfossi og
lauk stúdentsprófi frá Fjölbrautaskólanum
á Selfossi 2001. Hann lauk BS-prófi í líf-
fræði frá raunvísindadeild Háskóla íslands
árið 2006 og meistaraprófi í líf- og lækna-
vísindum frá læknadeild Háskóla íslands
2008. Hann hóf doktorsnám í líf- og lækna-
vísindum við læknadeild HÍ 2009 og starf-
ar á rannsóknarstofu í stofnfrumufræðum
sem er rekin af Magnúsi Karli Magnússyni
prófessor og Þórarni Guðjónssyni dósent.
Eftir stúdentspróf kveðst Sævar hafa
verið óráðinn í framhaldinu; tók hlé frá
námi í eitt ár meðan hann hugsaði ráð
sitt - fór meðal annars til sjós. „Ég var að
velta fyrir mér jarðfræði og líffræði svona
sitt á hvað og einnig læknisfræðinni, en
hugnaðist ekki vel klásusfyrirkomulagið
í læknadeildinni. Líffræðin varð á end-
anum ofaná og ég sé ekki eftir því, nema
þegar eldgosin dynja á okkur, þá hugsar
maður að það hljóti að vera gaman í jarð-
fræðinni," segir hann glaðlega.
Samspil æöaþels við þekjuvef
„Það var ansi stór hópur sem byrjaði í líf-
fræðinni, enda var Islensk erfðagreining
á mikilli siglingu á þessum árum, en
hópurinn grisjaðist nokkuð þegar kom
fram á annað árið og fólkið dreifðist á
fleiri tengdar greinar. Eftir BS-próf hóf ég
meistaranám undir handleiðslu Þórarins
og Magnúsar Karls og lauk því 2008. Þá
vorum við að vinna með þessi sömu mód-
el sem ég hélt síðan áfram með í doktors-
náminu. Það má því segja að það sé orðin
nokkuð löng samfelld vinna á bakvið
þessar rannsóknir. Viðfang rannsóknanna
felst í að skoða frumurnar í þrívíðum
líkönum en það er frumum eðlilegra að
ræktast í þrívídd en á flötu gleri. Þrívíddin
fæst með því að rækta frumur í geli sem
inniheldur sömu efni og má finna í grunn-
himnunni sem þekjuvefur situr venjulega
á í líkamanum. Þegar frumurnar eru settar
í þetta umhverfi skynja þær það eins og
grunnhimnu og mynda vef í allar áttir en
ekki flatan vöxt. í meistaranáminu mínu
var ég að skoða samskipti frumnanna
og samspil æðaþels við þekjuvefinn.
Æðaþelið hefur auðvitað mikil áhrif á vöxt
þekjuvefsins með flutningi súrefnis og
næringarefna."
I þessari rannsókn beindi Sævar sér-
staklega sjónum að þróun æxlisfrumna í
brjóstþekjuvef og kveðst hafa fengið lif-
andi vef úr brjóstaminnkunaraðgerðum.
„Frumurnar lifa talsvert lengi eftir að
vefurinn hefur verið fjarlægður úr líkam-
anum en við höfum okkar aðferðir við að
framlengja líf frumnanna. Rannsóknin
felst meðal annars í því að flokka frum-
urnar eftir því hvaða prótín þær tjá og til
þess notum við mótefni sem eru bundin
við örlitlar járnkúlur. Þegar þetta er sett í
öflugt segulsvið flokkast frumurnar eftir
prótíntjáningunni."
Sævar segir að tjáningarmynstur
frumnanna sé þekkt meðal lífvísinda-
manna en það sem skapi rannsóknum
hans sérstöðu sé aðgengi að lifandi vef til
að rannsaka en með því er hægt að skoða
samskipti frumnanna nærri því eins og í
líkamanum væri. „Niðurstöður okkar úr
þessari rannsókn voru að æðaþelið skiptir
miklu máli, það getur örvað vöxt þegar að-
stæður breytast, eins og þegar æxli byrjar
að myndast, en þá er æðamyndunin mjög
mikilvæg til að útvega æxlinu súrefni og
næringu en virðist um leið bera nokkra
ábyrgð á hröðum vexti æxlisins með fram-
leiðslu vaxtarboða. Þetta er hugsanlega
eitthvað sem hægt væri að nýta sér til að
bæta gæði meðferðar þó í eðli sínu sé þetta
grunnrannsókn."
Frumulina með stofnfrumueiginleika
Formleg lýsing á markmiði doktorsverk-
efnisins hljómar svo:
Að rannsaka hlutverk og samskipti Sprouty-2
við EGFR týrósínkíriasaviðtakafjölskylduna
í greinóttri formgerð brjóstkirtilsins og
kortleggja áhrif yfirtjáningar og sívirkrar
tjáningar viðtakanna íframþróun æxlisvaxtar í
brjóstkirtli. í rannsóknunum er notast við þrí-
víð frumuræktunarlíkön og frumulínur, bæði
úr heilbrigðum vefog krabbameinsvef ásamt
frumulínu með stofnfrumueiginleika.
Frumulínan sem Sævar notar nefnist
D492. „Þetta er frumulína sem Þórarinn
útbjó í doktorsnámi sínu í Kaupmanna-
höfn og einangraði úr heilbrigðum
brjóstvef og er fær um að sérhæfast, bæði í
tví- og þrívíðri ræktun, yfir í tvær megin-
gerðir þekjuvefs í brjóstinu. Gerðirnar eru
kirtilþekjan sem framleiðir mjólkina og
vöðvaþekjan sem liggur utanum kirtil-
þekjuna og kreistir mjólkina út í áttina að
geirvörtunni. Þessar frumur eru taldar
eiga sér sömu stofnfrumur, og frumulínan
D492 er fær um að mynda báðar gerðir.
Þegar þessari frumulínu er sáð í gelið þá
myndar hún greinótt form sem eru mjög
keimlík því sem við sjáum í eðlilegum
vef í brjóstinu. Með þessu getum við
stýrt vaxtarþróuninni og unnið okkur frá
heilbrigðum vef og skoðað nákvæmlega
fyrstu skrefin sem verða þegar heilbrigður
vefur fer að vaxa óeðlilega og æxli byrjar
að myndast. Framþróun krabbameins í
líkamanum getur tekið mörg ár og þeirri
þróun getum við hraðað í rannsóknar-
stofunni. Þróunin eftir að æxlisvöxturinn
er byrjaður getur verið svörun við upphaf-
legu breytingunum, frumurnar eru að laga
366 LÆKNAblaðið 2012/98