Læknablaðið - 15.06.2012, Blaðsíða 25

RANNSÓKN
Algengi reykinga og langvinnrar
lungnateppu hjá skjólstæðingum
heilsugæslustöðvarinnar á Akureyri
Guörún Dóra Clarke' læknir, Jón Steinar Jónsson23 læknir, Magnús Ólafsson1 læknir, Sigrún Sif Jóelsdóttir4 Ms í sálfræði, Gunnar
Guðmundsson3-5 læknir
ÁGRIP
Inngangur: Þótt reykingar hafi minnkað mikið undanfarin ár hefur meiri-
hluti Islendinga yfir 40 ára aldri samt einhvern tíma reykt. Lítið er vitað um
greiningu langvinnrar lungnateppu (LLT) í þessum hópi, öndunarfæraein-
kenni og ráðleggingar um reykleysi í heilsugæslu. Tilgangur rannsóknar-
innar var að kanna algengi LLT hjá skjólstæðingum heilsugæslunnar sem
eiga sér sögu um reykingar.
Efniviður og aðferðir: Á heilsugæslustöðinni á Akureyri fengu allir yfir 40
ára aldri sem leituðu læknis á fjórum vikum afhentan spurningalista um
reykingar, öndunarfæraeinkenni og læknismeðferð. Alls var um að ræða
416 manns og var svarhlutfall 63%. Boðið var upp á blásturspróf hjá þeim
sem höfðu einhvern tíma reykt.
Niðurstöður: Af 259 sem svöruðu voru 150 (57,9%) með sögu um
reykingar. Af þeim voru 117 (45,2%) hættir að reykja en 33 (12,7 %) voru
enn að reykja. Hjá þeim sem höfðu sögu um reykingar voru 16% með LLT
samkvæmt biástursprófi og 2/3 vissu ekki um greininguna. Öndunarfæra-
einkenni fóru vaxandi með aukinni teppu á blástursprófi. Af þeim sem
höfðu áður reykt hafði 26% aldrei verið ráðlagt af lækni að hætta að
reykja. Af öllum hóþnum sögðust 14,3% hafa verið greindir með lungna-
þembu, langvinna lungnateppu eða langvinna berkjubólgu. Alls sögðust
23,5% hafa verið greindir með astma, berkjubólgu af völdum astma eða
berkjubólgu af völdum ofnæmis.
Ályktun: Saga um reykingar var algeng meðal skjólstæðinga heilsu-
gæslunnar. Einn af hverjum 6 sem hafði sögu um reykingar var með LLT
og meirihlutanum var ókunnugt um það. Öndunarfærasjúkdómar voru
algengir. Með athugun á lungnastarfsemi greinast margir sem hafa reykt
með áður óþekkta langvinna lungnateppu.
’Heilsugæslustöðinni á
Akureyri, 2heilsugæslu
Garðabæjar, 3læknadeild
Háskóla íslands,
4rannsókna- og
þróunarmiðstöð Háskólans
á Akureyri, 5lungnadeild
Landspítala.
Fyrirspurnir:
Gunnar Guðmundsson
ggudmund@landspitali. is
Greinin barst:
22. janúar 2012, samþykkt
til birtingar:
30. maí 2012.
Engin hagsmunatengsl
gefin upp.
Inngangur
Undanfarin ár hefur frábær árangur náðst á íslandi í
að fækka þeim sem reykja og þar með að draga úr
skaðsemi reykinga til lengri tíma. Samkvæmt rannsókn
sem birtist í Læknablaðinu árið 2007 hafa þó yfir 60%
íslendinga yfir 40 ára aldri reykt áður eða eru enn að
reykja.1 Það er því enn langt í að tíðnitölur sjúkdóma
sem orsakaðir eru af reykingum fari lækkandi. Þó svo
stór hópur reykingamanna sé til staðar í samfélaginu er
samt lítið vitað um öndunarfæraeinkenni þessa hóps,
greiningu langvinnrar lungnateppu og ráðleggingar
um reykleysi til þessa hóps. Langvinn lungnateppa
(LLT) er yfirheiti teppusjúkdóma í lungum, svo sem
langvinnrar berkjubólgu, lungnaþembu og lokastigs
astma.2 LLT er skilgreind sem sjúkdómur er einkennist
af teppu í lungum sem ekki er að fullu afturkræf eftir
gjöf berkjuvíkkandi lyfja.2 Um allan heim hefur algengi
LLT vaxið mikið á undanförnum árum en árið 1990 var
LLT talin sjötta algengasta dánarorsök í heiminum og
búist við að hún kæmist í þriðja sæti árið 2020.3 Nú þegar
veldur LLT miklum kostnaði í íslensku heilbrigðiskerfi
og fyrirsjáanlegt er að sá kostnaður muni aukast enn
á næstu árum og áratugum.4 íslensk rannsókn frá 1996
sýndi að 8% 50 ára karlmanna í almennu þýði höfðu
klínísk einkenni um langvinna berkjubólgu.5 íslenska
BOLD-rannsóknin sýndi að algengi LLT í almennu þýði
yfir 40 ára aldri var 9% fyrir teppu á stigi II eða hærra.
Langvinnur hósti hjá þeim sem höfðu reykt lengur en í
20 pakkaár sást hjá um 20% karla og langvinnur slím-
uppgangur hjá um 13% kvenna. Þessi hópur hefur því
umtalsverð öndunarfæraeinkenni.1’6 BOLD-rannsóknin
sýndi einnig að einungis 8% þeirra sem reyndust hafa
LLT höfðu verið áður greindir af lækni.1
Tilgangur rannsóknarinnar var að kanna greiningu
LLT í heilsugæslu hjá skjólstæðingum sem höfðu sögu
um reykingar, öndunarfæraeinkermi og ráðleggingar
um reykleysi á einni heilsugæslustöð utan höfuðborgar-
svæðisins.
Efniviður og aðferðir
Urtakið voru allir 40 ára og eldri sem leituðu til Heilsu-
gæslustöðvarinnar á Akureyri á fjórum samfelldum
vikum í febrúar og mars 2010. Þeir fengu afhentan
spurningalista hjá móttökuriturum um reykingar,
öndunarfæraeinkenni og læknisgreiningu. Þeir tóku
listann með sér heim og eftir útfyllingu var hann póst-
lagður til aðalrannsakanda. Alls var um að ræða 416
manns og var svarhlutfall 63%.
Notaðir voru staðlaðir spurningalistar þar sem leitað
var upplýsinga um helstu einkenni LLT.W Spurninga-
listinn var unninn upp úr þeim listum sem notaðir
voru í alþjóðlegu BOLD-rannsókninni.1'6 Þar höfðu allir
spurningalistar verið þýddir úr ensku og aðlagaðir ís-
lenskri málvenju en síðar þýddir aftur á ensku af lög-
giltum skjalaþýðanda sem var ókunnugt um frumút-
gáfuna. Niðurstöður spurningalistanna voru færðar í
gagnagrunn, ópersónubundið, og unnið úr þeim töl-
fræðilega.
Langvinn lungnateppa er yfirheiti teppusjúkdóma
í lungum, og önnur heiti sem notuð eru um einstakar
gerðir LLT eru langvinn berkjubólga og lungnaþemba.
Þess vegna var spurt um þessi heiti þegar leitað var eftir
læknisgreiningum. Að jafnaði eru LLT og lungnaþemba
talin mismunandi nöfn á sama sjúkdómi.
LÆKNAblaðið 2012/98 349