Læknablaðið - 15.06.2012, Blaðsíða 7

RITSTJÓRNARGREIN
Heimilislækningar á íslandi í vanda
Þórarinn
Ingólfsson
Formaður Félags íslenskra
heimilislækna
torarinn.ingolfsson@heilsugaeslan.is
Þegar ég var ungur læknir á Siglufirði
árið 1991 með brennandi áhuga á heim-
iiislækningum, kvaddi ég mér hljóðs á
kosningafundi Jóns Baldvins og Sighvats
Björgvinssonar á Hótel Höfn. Það var aug-
ljóst að Sighvatur yrði heilbrigðisráðherra,
enda handleggsbrotinn og prýddur forláta
gifsumbúðum á handlegg. Ég mannaði
mig upp og spurði þá félaga hvort Alþýðu-
flokkurinn ætti einhverja framtíðarstefnu
í heilbrigðismálum. Það varð fátt um svör
og þeir fóstbræður slógu þessu öllu upp í
grín, enda var mjög gaman á fundinum.
Sighvatur varð heilbrigðisráðherra og
reyndi að koma á þjónustustýringu í heil-
brigðiskerfinu en varð frá að hverfa með
slíkar hugmyndir. Á þessum tíma var hver
einasta staða heimilislæknis mönnuð, bæði
í þéttbýli og dreifbýli, og mikið hugsjóna-
starf unnið innan heimilislæknisfræð-
innar. í dag eru fjölmargar stöður á lands-
byggðinni lausar og heilu landshlutarnir
án fastra lækna. Nýlega voru 7 stöður sér-
fræðinga í heimilislækningum auglýstar í
heilsugæslu höfuðborgarsvæðisins. Enginn
sótti um. Við erum sem sagt enn í sömu
sporum, heilbrigðisráðuneytið er nú deild
í velferðarráðuneyti, enn olnbogabarn
stjórnmálamanna með tíðum ráðherra-
skiptum, útgjaldadrýgsta ráðuneytið sem
ekki virðist teljast nein upphefð í að stjórna.
Atburðarásin um og eftir efnahagshrun
er hins vegar grafalvarleg. Heilbrigðisyfir-
völd virðast í skjóli niðurskurðar vera á
góðri leið með að ganga af heimilislækn-
ingum dauðum. Haustið 2007 var gerð
reglugerðarbreyting sem skyldar heilsu-
gæslustöðvarnar til að skrá fólk „á heilsu-
gæslustöð" án heimilislæknis þó listar allra
lækna þar séu löngu yfirfullir og læknarnir
hafi enga möguleika á að sinna þessu sem
skyldi og er þannig grafið undan læknis/-
sjúklingssambandinu og þjónustunni sem
veitt er. Þannig er vandinn falinn án þess
að koma með raunhæfar aðgerðir til að
bregðast við heimilislæknaskorti.
Á vormánuðum 2010 var sagt upp samn-
ingi við 12 sjálfstætt starfandi heimilis-
lækna sem sinna tugþúsundum skjólstæð-
inga og veita persónulega og góða þjónustu
eftir hugmyndafræði heimilislækninga.
Boðuð var á sama tíma starfræksla svokall-
aðrar „forvaktar" í samstarfi Landspítala
og heilsugæslu höfuðborgarsvæðisins. Til-
kynnt var einnig að samningur yrði ekki
endurnýjaður við Læknavaktina sem veitir
öllum sem þangað leita skjóta þjónustu sér-
fræðinga í heimilislækningum utan dag-
vinnutíma, hvort sem þeir hafa skráðan
heimilislækni eða ekki.
Boðuð var sameining og stækkun stöðva
innan heilsugæslu höfuðborgarsvæðisins.
Stækkun og samræming átti að koma í stað
fjölbreytni og dreifstýringar. Ekkert var
litið til reynslu nágrannaþjóða eða annarra
rekstrarforma sem hafa þó reynst vel og
komið vel út úr þjónustukönnunum (Lág-
múlastöðin, Salastöðin, sjálfstætt starfandi
heimilislæknar).
Boðuð var samræming sem virtist þjóna
hagsmunum stjórnsýslu stórfyrirtækisins
en ekki þörfum íbúanna. Heimilislæknarn-
ir sjálfir voru hins vegar ekki hafðir með
í ráðum að neinu leyti, en samt vita þeir
best hvar skórinn kreppir að á sínu svæði,
hvaða mannafla þeir hafa yfir að ráða til
að sinna þörfum sinna skjólstæðinga og
hvernig á að forgangsraða verkefnum. Fag-
félag heimilislækna hefur verið tilneytt til
að verjast vondum hugmyndum frekar en
að nýta fagþekkingu til að móta breytingar
til framtíðar.
Heilsugæslan skiptist í tvö meginsvið,
læknasvið og hjúkrunarsvið. Þessi tvö svið
skarast vissulega. Hefðbundin hjúkrun er
í góðum farvegi, mönnun viðunandi og
aðgengi gott. Þetta á við um ýmsa heilsu-
vernd, hjúkrunarmóttöku, ungbarnaeftir-
lit og mæðravernd. Öðru máli gegnir um
heimilislæknamóttökuna. Langflestir vilja
hafa greiðan aðgang að heimilislækni.
Lækni sem er hæfur og vel menntaður og
þekkir til þeirra og þeir geta treyst fyrir
sínum heilsufarsmálum, annaðhvort leyst
úr þeim eða komið þeim í réttan farveg.
Heimilislæknamóttakan er þjónusta sem
fólk vill hafa í lagi. Það er þetta sem hug-
myndafræði heimilislækninga gengur út á.
Hugmyndafræði sem heimilislæknar hafa
haldið á lofti síðustu áratugina. Á hinum
Norðurlöndunum, þar sem velferð er hvað
þróuðust í heiminum, forðast heilbrigðis-
yfirvöld miðstýringu í heimilislækningum.
Best hefur reynst að láta heimilislæknana
sjálfa bera ábyrgð á umsjá skjólstæðinga
sinna, enda hafi þeir mesta þekkingu á
aðstæðum þeirra og þörfum. Staðan er við-
kvæm núna, heimilislæknar eru of fáir og
margir yngri heimilislæknar hafa þegar
hætt störfum og flust búferlum og þeir
sem eldri eru nálgast eftirlaun eða íhuga
að draga sig í hlé eða fara í önnur verkefni.
Ekki fást hæfir umsækjendur í stöður sem
eru auglýstar.
Samningar við sérgreinalækna á stofum
hafa ekki verið gerðir og fellur kostnaðar-
auki undanfarinna ára óskiptur á sjúklinga
sem þurfa á þjónustu þeirra að halda. Þess
eru mörg dæmi að fólk biðst undan til-
vísun til sérfræðings vegna kostnaðar.
Slíkt er óásættanlegt. Heilbrigðisyfirvöld
þurfa að viðurkenna að heilbrigðiskerfi
Islendinga eins og annarra þróaðra þjóða
hvílir á þekkingargrunni læknisfræðinnar.
Læknar sem fagstétt verðskulda að haft sé
samráð við þá um meiriháttar breytingar á
heilbrigðiskerfinu. Tortryggni sú sem hefur
verið leiðarljós yfirvalda undanfarinn ára-
tug gagnvart fagfélögum lækna er óverð-
skulduð og hefur þegar valdið of miklum
skaða.
Icelandic General Practice crisis
Thorarinn is a General Practitioner
practicing in Reykjavik and president of the
lcelandic College of General Practitioners.
LÆKNAblaðið 2012/98 331