Læknablaðið - 15.11.2013, Blaðsíða 41

UMFJÖLLUN O G GREINAR
Til eru fræ(ði) sem fengu þennan dóm -
réttarlæknisfræði á íslandi í dag
Pétur Guðmann
Guðmannsson
peturgg@gmail.com
Höfundurinn býr í Linköping
í Svíþjóð og er í sérnámi í
réttarlæknisfræði við hina
sænsku réttarlæknisfræðistofu
rikisins, Ráttsmedicinalverket.
Hann vinnur rannsóknarverkefni
á sviði hjartameinafræði og skyndidauða.
Þeir og þær sem eru við stjórnvölinn á ís-
landi eru ekki líkleg til að fá hland fyrir
hjartað þegar talað er um bága stöðu rétt-
arlæknisfræði í landinu, mitt í óvissunni
um öryggi sjúklinga á háskólasjúkrahús-
inu og örvæntingunni yfir niðurskurði
sem lagt hefur dauða hönd á horfur rann-
sóknastarfs og menntunar á íslandi á sviði
læknisfræði.
Miðað við þá öng sem ríkir í heilbrigð-
ismálum þjóðarinnar þykir varla flott að
mæra þá grein læknisfræðinnar sem veitir
mestu af kröftum sínum í rannsókn á hin-
um dauðu. Raunar tilheyrir réttarlæknis-
fræði ekki heilbrigðisgeiranum heldur er
hún til fyrir réttvísina og er fremur sjálf-
stæð og jafnvel einangruð grein að þessu
leyti, einhverjir myndu segja viðkvæm og
misskilin. Hvað sem því nú líður er vel
smurð þjónusta réttarlæknis samfélaginu
brýn nauðsyn réttaröryggisins vegna og
læknisfræðinni er klárlega akkur í að geta
teygt anga sína handan við grensur heil-
brigðiskerfisins.
Réttarlæknisfræðin á heima á jaðri
læknisfræði og laga. Hún þjónar lögreglu
og dómskerfi við úrlausn sakamála þar
sem læknisfræðileg álitaefni eru líkleg
til að skjóta upp kollinum. Dauðinn er
einstakur og ósegjanlega þýðingarmikill
atburður í lífi hvers manns. Þegar hann
kveður dyra snöggt og óvænt vegur þungt
að svara þeim margvíslegu spurningum
sem eftir standa, um dánarorsök, dánarat-
vik og fleira. Það er samfélagið sem með
réttu setur það viðmið. Þannig biður lög-
regla oft um réttarkrufningu við óvænt
og skyndileg dauðsföll ef ástæða þykir til.
Ef sterkur grunur vaknar um að brot liggi
að baki dauðsfallinu tekur réttarlæknir-
inn þátt í rannsókn líksins á vettvangi.
Réttarlæknisfræðilegt mat gegnir einnig
mikilvægu hlutverki við kennslaburð
líkamsleifa, í kjölfar náttúruhamfara þar
sem tala látinna er há, skoðun á fundnum
beinum og fleira. Síðast en ekki síst fram-
kvæma réttarlæknar í flestum löndum
rannsóknir á lifandi einstaklingum til að
skrásetja og túlka áverka í tengslum við
ofbeldisverk. í Svíþjóð, svo dæmi sé tekið,
gefa réttarlæknar oft álit sem byggist að-
eins á ljósmyndum, sjúkraskrám og öðrum
gögnum, án þess að læknirinn skoði nokk-
urn tíma sjálfur viðfangið, sem getur verið
brotaþoli eða grunaður maður.
Réttarlæknisfræði er samansett úr betri
pörtum ýmissa greina læknisfræðinnar,
þar af vegur meinafræði þyngst, svo og
áverkafræðin. Sérgreinin er mögulega líka
skyld sagnfræði í því að hún spyr hvernig
hlutirnir gerðust með því að greina sýni-
leg merki dagsins í dag. Þannig er áhuginn
á marblettum, rispum, bitförum, klæðnaði,
blóðblettum og ýmsu öðru viðlíku orðinn
að vísindum sem eru mikilvæg réttvísinni.
Rannsóknavinna og þróun innan sviðs-
ins er blómleg og rannsóknatækifærin
ríkuleg. Með skvettu af skapandi hugsun
mætti hugsa sér ábatasama samvinnu við
klínískar greinar. Hinu síðastnefnda hefur
hnignað mjög víða og endurspeglast £ stór-
lækkaðri tíðni klínískra krufninga víðast
hvar á Vesturlöndum.1 Það er sorglegt að
dauðinn skuli hafa verið gjaldfelldur eins
og raun ber vitni innan læknisfræðinnar
og það viðhorf fest sig í sessi að það sé
ekki vert að vita það sem læra má af
hinum dauðu - það á ekki að þurfa að fjöl-
yrða um hversu afhjúpandi rannsóknarað-
ferð og búin tækifærum, krufningin er.
Réttarlæknisfræðilegt álit hefur úr-
slitaþýðingu við úrlausn sumra saka-
mála, á borð við líkamsárásir, nauðganir
og illa meðferð barna, en mikið kapp er
lagt á rannsóknir og gæðastarf innan
greinarinnar viðvíkjandi síðastnefnda
málaflokknum. í þessu samhengi er í
Svíþjóð gott samstarf milli barnalækna
og kvensjúkdómalækna annars vegar og
réttarlækna hins vegar. Réttarlæknir á
íslandi hefur þó ekki haft með höndum
rannsóknir á lifandi fólki í brotamálum og
er það mjög miður, sem og sú staðreynd
að samvinna við önnur Norðurlönd virðist
hafa náð dapurlegri lægð en hún er vel
virk milli hinna Norðurlandanna. Meðal
annars gegnum félag norrænna réttar-
lækna, Nordisk ráttsmedicinsk förening,
með þingi þriðja hvert ár.2
Raunin er sú að á íslandi hefur ríkt
harðæri síðastliðin ár fyrir greinina þar
sem ekki hefur fengist neinn sérfræðingur
til að sinna starfinu nema þá frá útlöndum
og aðeins til skamms tíma í senn. Þannig
hafa margir réttarlæknar hlaupið í skarðið,
flestir frá Þýskalandi til nokkurra mánaða
í senn, og nú síðastliðin misseri hefur
ekki annar kostur boðist en að fá erlendan
réttarlækni reglulega til landsins sem ekki
hefur fasta búsetu hér, sem auðvitað er al-
ger neyðarkostur en um leið óásættanlegt.
Auk þess, án þess að á nokkurn af þeim
góðu læknum sem hlaupið hafa undir
bagga sé hallað, er augljóst að afleysingar
eru þannig fyrirkomulag í eðli sínu að þar
dafnar hvorki framþróun né metnaður vel.
A landinu þyrftu að starfa fleiri en einn
réttarlæknir í föstu starfi ef greinin á að
eiga möguleika á að festast í sessi og vaxa í
samræmi við nútímakröfur. Eftirspurnina
vantar ekki; réttarkrufningar á íslandi
eru hátt í 200 á ári og fleiri verkefni væri
hægt að fela réttarlæknum eins og nefnt
var að ofan, í takt við það sem tíðkast í
öðrum löndum. Hvað þarf að koma til?
Það fyrsta er að íslenskir læknar þekki til
greinarinnar og að hinir yngri taki tillit
til hennar við val sitt á sérgrein, enda er
óhætt að mæla með henni fyrir það hvað
hún er áhugaverð og býður uppá marga
möguleika. Ef vel tekst til og réttarlæknis-
fræðin fær að skjóta rótum gæti hún orðið
forvitnilegt en mikilvægt blóm í flóru ís-
lenskrar læknisfræði.
Heimildir
1. Xiao J, Krueger GR, Buja LM, Covinsky M. The impact
of declining clinical autopsy: need for revised healthcare
policy. Am J Med Sci 2009; 337: 41-6.
2. Rammer L. Kvalitetsarbete inom svensk ráttsmedicin
i en intemationell jámförelse. Ráttsmedicinalverket,
Stokkhólmi 2011:274.
LÆKNAblaðið 2013/99 529