Þjóðlíf - 01.06.1987, Síða 64

H E G Ð U N
langur vinnudagur verkafólks á íslandi.
Annað hvort er foreldri ekki heima og barn-
ið getur horft á sjónvarpið að eigin vild eða
það er of þreytt til að skipa barninu að gera
eitthvað annað en horfa á sjónvarpið. Þar
með þykir sýnt að millistéttarforeldrar hafa
mun meira eftirlit með því hvað horft er á og
á þeim heimilum er meira aðhalds gætt.
Ekki er hér verið að segja að á þessum
heimilum séu boð og bönn allsráðandi, sjón-
varpið er orðið svo órjúfanlegur hluti af
heimilinu að ógjörningur er að koma í veg
fyrir að barn horfi af og til á sakamálamynd-
ir sem innihalda eitthvert ofbeldi. Kjarni
málsins er sá hvað gerist eftir að viðkomandi
mynd eða dagskrárefni lýkur, hvort sem það
er Hitchcockmynd eða náttúrulífsmynd frá
Ástralíu. Ef litið er á þessa hlið málsins er
ekki hægt að segja annað en að sjónvarpið
víkki sjóndeildarhring barnsins og hafi
þannig mjög jákvæð áhrif á þroska þess.
Börn í dag fá til að mynda miklu meiri
innsýn í það hvað er að gerast. En þá er líka
nauðsynlegt að foreldrar útskýri fyrir þeim
hvar í heiminum þetta gerist og hvers vegna.
Spurðu barnið þitt sem þekkir t.d. Dallas
afturábak og áfram og allar persónurnar,
hvað Dallas er, hvaða atburður gerðist þar í
nóvember 1963 og hvers vegna fólkið í þátt-
unum er ríkt. Ef þannig hlutir væru út-
skýrðir fyrir barninu kæmi sjónvarpið að
miklum notum í stað þess að barnið horfi á
það sem óvirkur steingervingur.
Margir foreldrar leyfa börnum sínum að
horfa á laugardagsmynd ríkissjónvarpsins
með þeim skilyrðum að þau „hátti áður svo
þau geti farið strax upp í rúm að mynd
lokinni." Einmitt þessi saklausi hlutur getur
orðið stórhættulegur þegar fram í sækir.
Barnið fer í rúmið með höfuðið fullt af
atburðum úr myndinni án þess að fá tæki-
færi til að vinna úr því sem það skynjaði eða
ræða um það sem reyndist torskilið.
Grundvallaratriðið er sem sagt að barnið
horfi á myndina ásamt foreldri eða öðrum
fullorðnum sem útskýra torskilda hluti og
jafnvel segja eitthvað frá borginni eða
landinu þar sem sagan átti að gerast. Fáein-
ar mínútur eiga að vera alveg nóg til þess að
barnið fái að melta það sem það sá og um
leið losar það sig við þann spenning sem
myndin gaf því.
Rannsóknir hafa sýnt að millistéttarfor-
eldrar ræða meira við börn sín eftir á en
lágstéttarforeldrar. En þó verður ekki hjá
því komist að barnið læri hvernig ofbeldis-
verk eru framin og skiptir þá litlu máli frá
hvers konar heimili það kemur.
11-12 ÁRA BÖRN VIÐKVÆMUST.
Börn undir tveggja ára aldri hafa engan
skilning á því sem fram fer á skjánum.
Myndin sýnir liti og hreyfingar og því skarp-
ari sem útlínurnar eru og hreyfingarnar
hraðari, því meiri líkur eru á að barnið
fylgist með. Dæmi um þetta eru teikni-
myndir.
Þegar barnið er tveggja til þriggja ára fer
það að vera þolinmóðara fyrir framan sjón-
varpstækið, en sér þó hlutina aðeins út frá
eigin sjónarhorni. Það á erfitt með að greina
á milli gerviheims og alvöruheims. Þess
vegna heldur það að það sem sést í tækinu
eigi heima inni í því. Hve margir smábarna-
foreldrar kannast ekki við það þegar börnin
veifa höndum framan í andlitið á frétta-
manninum? Þau geta ekki með nokkru móti
skilið að hann sér þau ekki.
Við fjögurra ára aldur fer þetta að verða
meira spennandi. Þá fer barnið að greina
hverjir eru góðir og hverjir slæmir. Á þann
hátt getur það lýst persónunum í myndinni,
bæði líkamlegum og hegðunarlegum ein-
kennum. En þó eru ævintýrin raunveruleg
ef þau gerast í umhverfi sem ekki er svo
harla ólíkt því sem barnið þekkir. Dæmi um
þannig ævintýri er Superman, sem býr í
stórborgarumhverfi. Hann getur flogið og
þar sem börn á þessum aldri eru farin að
herma eftir fullorðna fólkinu geta þau gert
tilraun í þá átt að gera eins og hann, með
ófyrirsjáanlegum afleiðingum.
Það er fyrst við átta ára aldur að sjón-
varpsnotkun fer sívaxandi. Á þessu aldurs-
skeiði er líka álitið að allt sem fullorðnir
gera sé rétt (nema kannski reykingar nú til
dags) og reynt er að herma eftir því sem þeir
gera. Nú einbeitir barnið sér meira að viss-
um atriðum í myndinni, en ekki hvað öll
myndin snýst um. Við ellefu til 13 ára
aldur fer barnið að sjá hluti frá sjónarhorni
annarra. Börn yngri en ellefu ára skilja þó
að myndin er leikin, þ.e. endurspeglar ekki
raunveruleikann. Þegar þetta er ljóst í vit-
und þess breytast hæfileikar þess til að meta
fullkomlega að allt sé „gert í gamni.“ Hug-
leiðingarnar verða heilsteyptari þannig að
það sem gerist í sjónvarpinu gæti einnig
gerst í raunveruleikanum. Og það er einmitt
á þessu skeiði sem foreldrar verða að gæta
aðhalds. Þetta skeið er nokkurs konar milli-
bilsástand og því mikilvægt í félagsmótun
barnsins. Margir ganga svo langt að segja,
að ef fyllsta aðhalds sé ekki gætt þegar
barnið er ellefu til tólf ára verði barnið
dæmt eftir það. Rannsóknir í þá átt fóru
fram í Svíþjóð fyrir nokkrum árum og sýndu
þær út frá langtímarannsóknum að þau börn
sem horfðu mikið á sjónvarp við ellefu ára
aldur án þess að foreldrar skiptu sér mikið
af því, höfðu hlutfallslega mun meiri áhuga
á pönktónlist og menningunni sem henni
fylgir en aðrir þegar þau urðu 15 ára og
skipti þá menntun foreldra litlu máli. Einnig
kom fram að þeim gekk illa í skóla á fyrra
skeiðinu vegna ofnotkunar sjónvarps.
Þegar barnið er orðið 13 ára er það orðið
nógu þroskað til að geta metið gæði hverrar
persónu. Það veit hvenær eitthvert atriði er
ýkt og getur rætt um myndina og gagnrýnt
hana nánast eins og fullorðin manneskja.
En ekki er þar með sagt að öll áhrif séu á
bak og burt. Þau lýsa sér á annan hátt og fer
þá oft eftir vinahópnum. Leitin að fyrir-
mynd hefst og nú eru það ekki foreldrar og
kennarar sem eru fyrirmyndirnar, heldur
kvikmyndaleikarar og poppstjörnur.
BANDARÍSK SJÓNVARPSMENN-
ING. Hefur þú sem lest þetta orðið vitni að
því þegar maður er barinn til óbóta við
Hlemm og hin vitnin ekki aðeins tvö eða
þrjú heldur 15 talsins? Þannig hlutir hafa
gerst síðustu árin án þess að nokkur hafi
stöðvað árásarmanninn. Ef sömu atburðir
hefðu gerst fyrir 20 árum hefðu margir
ráðist strax að brjálæðingnum. Þessi sam-
anburður sýnir einfaldlega hvernig sjón-
varpssamfélag okkar hefur þróast. Þetta er
talin vera ein hættulegasta tegund áhrifa,
þ.e. að ef horft er mikið á ofbeldisatriði í
kvikmynd, sljóvgast meðaumkun okkar
gagnvart öðrum. Afleiðingarnar verða þær
að við skiptum okkur ekki af því sem er að
gerast fyrir framan okkur, því við erum
hvort sem er vön að sjá þetta inni í stofu.
f Bandaríkjunum þar sem fólk er gjör-
samlega orðið tilfinningasnautt gagnvart
svona hlutum eru sálfræðingar í fullum störf-
um hjá sjónvarpsstöðvunum. Telja þeir al-
menningi trú um það að ofbeldisatriði séu
jákvæð að því leytinu að áhorfandinn losni
við spennu og ofbeldishneigð eftir að hafa
horft á þannig atriði. Reyndar var þessi
hæpna kenning nokkuð vinsæl meðal fræði-
manna fyrir 20-30 árum, en hefur nú hin
síðustu ár verið afsönnuð. Margir þeirra
sálfræðinga sem „aðhyllast“ enn þessa kenn-
ingu vita að þeir eru ekki að segja allan
sannleikann, þeir eru einungis að vinna fýrir
kaupinu sínu til að auka vinsældir ofbeldis-
mynda svo að auglýsendur og aðrir
viðskiptajöfrar eigi nóg salt í grautinn.
Þessu til sönnunar verður hér bent á nokkr-
ar staðreyndir um bandarískt sjónvarps-
samfélag.
Þar í landi:
■ innihalda 82% kvikmynda sem sýndar eru
á besta sendingartíma meira eða minna
gróft ofbeldi;
■ hefur venjulegur 14 ára unglingur séð
u.þ.b. 13 þúsund morð inni í stofunni heima
hjá sér;
■ eru til skotvopn á öðru hverju heimili;
■ eru 13 börn myrt á hverjum degi af for-
eldrum sínum;
■ er gróft ofbeldi framið á sextánda hverju
heimili að minnsta kosti einu sinni á ári;
■ jókst fjöldi unglinga sem teknir voru fyrir
alvarleg brot eða glæpi um 1600% milli
áranna 1952 og 1972 samkvæmt tölu frá
FBI. Þetta var á því tímabili þegar sjón-
varpsmenningin óx úr grasi í bandarísku
samfélagi.
Með þessar staðreyndir í huga á íslenskt
þjóðfélag að vísa öllum bandarískum áhrif-
um á menningu þess á bug. Allar tilraunir
eigenda myndbandafyrirtækja og Stöðvar 2 í
þá átt að upplýsa að í boði séu myndir sem
almenningur vill sjá, eiga því að vera dauða-
dæmdar ef við gerum eins og ríki þriðja
heimsins vildu reyna fyrir tæpum tveimur
áratugum; nefnilega að vilja aðra valmögu-
leika og jafnframt nýta þær jákvæðu hliðar
sem sjónvarpið hefur, þannig að afþreying-
arefni geti bæði verið fræðandi og skemmti-
legt.
■ Adolf H. Petersen.
64