Læknablaðið - 01.02.2014, Blaðsíða 28

92 LÆKNAblaðið 2014/100
send á Fødselsstiftelsen í Kaupmannahöfn þar sem Carl Levy var
prófessor og ábyrgur fyrir menntun ljósmæðra.10 Levy var sjálfur
mikill hvatamaður að því að mæður hefðu börn sín á brjósti. Þar
sem hann var einnig upptekinn af ástandinu í Vestmannaeyjum
var hann hlynntur framtakinu og liðsinnti Sólveigu í námi henn-
ar.10 Eftir að Sólveig sneri heim 1843 vann hún við hlið móður sinn-
ar, en þó lækkaði ekki dánartíðnin fyrstu árin (mynd 5). Yfirvöld
reyndu nú enn eina aðgerð. Árið 1846 var íslenskri útgáfu kennslu-
bókar Levys fyrir ljósmæður, Kennslubók handa Yfirsetukonum, deilt
út til ljósmæðra á Íslandi og í Vestmannaeyjum.20 Í henni lagði höf-
undurinn áherslu á varfærnislega meðferð naflastúfsins.21
Ferð Schleisners til Íslands
Haalland héraðslæknir hafði ítrekað beðið yfirvöld um að koma
á fót fæðingarstofu en það varð ekki að veruleika fyrr en 1847. Ef
til vill gerðu meðmæli prófessor Levys útslagið. Á sama tíma bað
hann yfirvöld að nota tækifærið til að „berige Videnskaben“ með
því að láta ungan lækni fara til Vestmannaeyja og rannsaka að-
stæður vandlega.20 Yfirvöld samþykktu þetta og töldu málið það
mikilvægt að verkefnið yrði að fela manni „af særegen Dygtighed“.
Strax fjórum árum eftir að Schleisner lauk læknaprófi 1842 skrifaði
hann fræðilega ritgerð um barnsfararsótt.22 Þar sem ritsmíðin bar
augljóslega vitni um mann með „betydelig videnskabelig Evne“1
var líklega þegar ákveðið hver skyldi veljast til fararinnar.10
Schleisner tók land í Vestmannaeyjum í september 1847, sjötti
læknirinn í röðinni. Ásamt Guðfinnu J. Austmann húsfreyju (1822-
1897) setti hann á stofn fæðingarstofu, Stiftelsen. Hann kvað skýrt
upp úr með að hann myndi ábyrgjast fæðingar sjálfur og hafa
mæður og börn í sinni umsjá fyrstu tvær til þrjár vikurnar. Mikil-
vægast væri að halda börnunum frá hinum óheppilegu aðstæðum
sem flestir bjuggu við og hann stefndi að því að leiðbeina mæðrum
um aukið hreinlæti og hollara fæði.23,24 Líkt og Haalland fannst
Schleisner að mæður ættu að hafa börnin á brjósti, en honum tókst
aðeins að litlu leyti að breyta því hjá konunum, sama gilti um
breytingar á mataræði. Einnig mælti hann með því að þær borðuðu
minna fuglakjöt en meira grænmeti.17,24
Schleisner sem fæðingarlæknir
Þá 9 mánuði sem Schleisner var í Vestmannaeyjum og þar til hann
sneri aftur til Danmerkur í júní 1848 fæddust 23 börn. Átta mæður
samþykktu að dvelja á fæðingarstofunni, hinar héldu heim strax að
lokinni fæðingu. Schleisner tókst hins vegar að halda öllum börn-
unum eins og ráðgert var. Fimm börn létust. Schleisner upplýsti að
þrjú þeirra hefðu dáið úr tetanus, eitt úr niðurgangi og eitt úr svo-
nefndri barnaveiki, sem sennilega var afleiðing af fyrirburafæð-
ingu eða köfnun. Fyrri grunur um ranga skráningu kemur aftur
upp, sem misræmi í skráningum Schleisners sjálfs og þess sem
fært er í kirkjubækur. Þar er ginklofi tilgreindur sem dánarorsök í
öllum 5 tilvikum.10
Á meðan 8 þeirra 10 barna sem fæddust í Vestmannaeyjum frá
janúar til ágúst 1847 létust, sýndu tölur Schleisners samanlagða
dánartíðni nýbura upp á 22% (5/23). Af þeim var ginklofi 13%
(3/23). Þrjú börn til viðbótar létust af öðrum orsökum eftir að þau
höfðu verið útskrifuð. Samanlagður ungbarnadauði upp á 35% var
með orðum Schleisners „dobbelt saa gunstig“ eins og undanfarin
20 ár (mynd 5).17,24
Skýrsla til yfirvalda
Þegar Schleisner sneri aftur til Danmerkur sumarið 1848 skilaði
hann fyrst skýrslu til Sundhedscollegiet um tetanus-verkefnið.
Því miður hefur frumgerð þess skjals ekki fundist, eins og Baldur
Johnsen nefnir einnig.4,5 Þó hefur varðveist samantekt úr skýrsl-
unni.24 Þar kemur fram að Schleisner, rétt eins og Haalland, lagði
mikla áherslu á inniloftið í híbýlunum, en flestir íbúanna bjuggu
mjög þröngt. Einkum þótti inniloftið slæmt yfir vetrartímann
og hjá hinum fátækustu („4de klasse“). Á þeim tíma var barna-
dauðinn líka mestur. Schleisner var þeirrar skoðunar að „den
fordærvede Luft“ verkaði á opið naflasárið með því að framkalla
„suppurativ Betændelse i de indvendige Navleaarer“. Þessi bólga
verkaði eins og ertingarvaldur á mænuna og framkallaði krampa.
Íbúarnir lögðu mikið upp úr „det slette Drikkevand og den meget
Fuglespisen“.17,24 Jafnvel þótt sérfræðingar væru að mati Schleisners
„meget deelte“ væru þeir flestir sammála um að hreinlæti væri úr-
slitaatriði. Á sama hátt og skyrbjúgur og holdsveiki væri ginklofi
einnig menningarsjúkdómur, að áliti Schleisners.17
S a G a l æ k n i S F R æ ð i n n a R
Mynd 4. Kirkjubók fyrir Vestmannaeyjaprestakall (1840). Dánir af „Karlkjön“ með
dánarorsök og aldri barns í dögum (dálkar 1 og 3 frá hægri). Dánarorsök var í nær
öllum tilvikum „af Ginklofi“, þar sem við á „af samma“. Frá Þjóðskjalasafni Íslands.