Læknablaðið - 01.02.2014, Blaðsíða 52

U M F J Ö l l U n O G G R E i n a R
116 LÆKNAblaðið 2014/100
Skráning fræðigreina Læknablaðsins á
sér langa sögu á Heilbrigðisvísindabóka-
safni Landspítala og Háskóla Íslands,
að sögn Sólveigar Þorsteinsdóttur verk-
efnastjóra, en hún og samstarfskonur
hennar, Anna Sigríður Guðnadóttir og
Fanney Kristbjarnardóttir, settust á dög-
unum niður með blaðamanni, til að segja
frá starfsemi safnsins og möguleikum
sem bjóðast í tölvuvæddri veröld fræði-
mennskunnar.
„Í fyrstu var skráningin í formi spjaldskrár
sem árlega var bundin inn í bók sem fletta
þurfti upp í til að finna hvar viðkomandi
fræðigrein væri niðurkomin í árgangi og
tölublaði. Þetta er löngu liðin tíð og nú eru
allar fræðigreinar Læknablaðsins frá 1988
tölvutækar og við vildum gjarnan geta
tekið eldri árganga inn í rafræna safnið
líka,“ segir Sólveig.
Varanleg skráning fræðigreina
„Þegar bókasöfn landsins tóku upp sam-
eiginlega rafræna skráningu með kerfum
eins og Feng og síðar Gegni, þótti eðlilegt
að bókasafn Landspítala tæki að sér að sjá
um skráningu fræðigreina Læknablaðsins.
Framan af var einungis um að ræða
skráningu titils og höfunda, auk efnisorða,
en árið 2005 var byrjað að efnistaka allar
greinar inn í nýtt varðveislusafn Land-
spítalans og það safn var formlega opnað
ári síðar og heitir Hirslan,“ segir Sólveig
og Anna Sigríður bætir við að Hirslan sé
svokallað varðveislusafn (open repository)
og þar eru skráðar allar fræðigreinar eftir
vísindamenn Landspítalans, hvar sem þær
hafa birst. „Greinarnar eru vistaðar þar
svo framarlega sem útgefandi gefur leyfi
til þess.“
Kerfið sem Hirslan notar til að útbúa
varanlega vefslóð nefnist Handle (handle.
net) og tryggir að alltaf verði hægt að
nálgast greinar, hvar sem þær eru vistaðar
og hver svo sem vistar þær, jafnvel þó vef-
skráningin (URL) breytist. Séu greinarnar
með DOI-einkenni (Digital Object Identi-
fier) vistast DOI-slóðin inn í Hirsluna en
DOI er alþjóðlegt varanlegt skráningarein-
kenni sem greinarnar fá þannig að alltaf
sé hægt að finna þær.
Ef tekið er dæmi af Læknablaðinu þá
virkar leit að grein sem þar hefur birst
þannig að með því að slá inn leitarorð
opnast greinin strax ef leitað er í gegnum
leitarvél Hirslunnar en netútgáfa Lækna-
blaðsins birtist ekki, þar sem Læknablaðið
sjálft skráir ekki greinarnar í DOI.
Til nánari skýringar má lýsa þessu
þannig að þar til Læknablaðið sjálft hefur
fengið hina varanlega DOI-skráningu
greina er ekki hægt að fara beint inn í
greinar þess í gegnum Pubmed leitarvél-
ina, sem skráir allar fræðigreinar blaðsins
undir ensku heiti og með enskum efnisút-
drætti.
Tengingar við alþjóðlegar leitarvélar
„Hirslan veitir því enn sem komið er
beinni og ítarlegri aðgang að greinum
Læknablaðsins þegar leitað er utanfrá og
auðvitað fjölmörgum öðrum greinum
annarra tímarita þegar leitað er í gegnum
Hirsluna,“ segir Anna Sigríður.
Fanney sýnir blaðamanni hversu einfalt
og fljótlegt er að leita að efni í gegnum
Hirsluna. „Allir hafa aðgang að Hirslunni,
hvar í heiminum sem þeir eru staddir, og
þar með fjölda greina í ýmsum alþjóð-
legum tímaritum þar sem aðgangur er
opinn,“ segir Fanney.
Það má taka dæmi af greinum sem
birtar eru í vísindatímaritinu Nature.
„Landspítalinn er áskrifandi að tímaritinu
og því hafa þeir sem tengdir eru neti
Landspítalans óheftan aðgang að rafrænu
útgáfunni en enginn utan Landspítalans
hefur aðgang að greinum þar fyrr en liðnir
eru 6 mánuðir frá birtingu,“ segir Sólveig.
Til frekari hægðarauka hefur Hirslan
tengingu við leitarvélina Google Scholar
sem margir nota við leit að efni. „Það er
vegna DOI-skráningarinnar sem við get-
um tengt Hirsluna við Google Scholar og
reyndar fleiri stórar leitarvélar, en annars
myndu þær einfaldlega ekki finna efnið
sem við höfum lagt út á vefinn,“ segir
Anna Sigríður.
„Við fylgjum ströngum alþjóðlegum
stöðlum við skráningu allra okkar gagna
og það gerir efnið leitarhæft hjá svona
mörgum erlendum gagnasöfnum. En við
skráum að sjálfsögðu líka eftir íslenskum
leitarorðum svo efnið sé einnig leitarhæft
í íslensku gagnasöfnunum. Við tengjum
Hirsluna einnig við Leitir.is sem er eins
konar regnhlíf fyrir íslensku gagnasöfnin
til að einfalda enn frekar leit að greinum í
okkar kerfi,“ segir Sólveig.
Opinn aðgangur
„Grunnhugsunin með rafrænni skráningu
gagna á vegum Landspítala er varðveisla
og óheftur aðgangur,“ segir Anna Sigríður.
„Tilgangurinn er að varðveita allt efni sem
starfsfólkið hefur birt og gefið út, hvar
sem er í heiminum, og að starfsfólkið hafi
aðgang að því frá útgáfudegi.“
Sólveig bætir við til nánari skýringar að
áskriftin að stórum alþjóðlegum vísinda-
tímaritum veiti tafarlausan aðgang að
greinum þeirra en án áskriftar er aðgang-
ur oft lokaður þar til 6 mánuðir eða meira
er liðið frá birtingu. „Reyndar færist í vöxt
að tímarit veiti opinn aðgang að greinum
og til er alþjóðleg skrá yfir þau tímarit
en aftur komum við að því að til þess að
tímarit fái þar skráningu þarf það að vera
með DOI-númer. Það má benda á að ef
farið er í leitarvél Web of Science þá er
hægt að takmarka leit að greinum við þau
tímarit sem eru í opnum aðgangi (Open
Access) til að ekki sé verið að tefja sig á því
að finna greinar sem ekki er aðgangur að
án þess að borga sérstaklega fyrir hann.“
Um helmingur alþjóðlegra tímarita
veitir í dag opinn og óheftan aðgang að
Opið aðgengi er framtíðin
■ ■ ■ Hávar Sigurjónsson