Læknablaðið - 01.02.2014, Blaðsíða 53

LÆKNAblaðið 2014/100 117
U M F J Ö l l U n O G G R E i n a R
greinum sínum strax frá birtingu. „Þetta
er að þróast enn frekar í þessa átt enda er
krafa vísindasamfélagsins mjög eindregin
hvað þetta varðar,“ bætir Sólveig við.
„Það færist sífellt í vöxt að vísindasjóðir
sem styrkja rannsóknarverkefni setji sem
skilyrði fyrir styrkveitingu að niðurstöður
séu birtar í opnum aðgangi. Með öllum
styrkjum Evrópusambandsins er sett sú
krafa að greinar séu birtar í opnum að-
gangi. Stefnan er að árið 2020 verði allt vís-
indaefni aðgengilegt í opnum aðgangi og
ástæðan er einföld. Það er gífurlega dýrt
að kaupa áskrift að mörgum tímaritum
og margar stofnanir hafa hreinlega ekki
lengur efni á því, hvað þá einstaklingar. Ef
þetta héldi áfram yrði á endanum aðeins
mjög þröngur hópur sem hefði aðgang að
slíku efni,“ segir Anna Sigríður.
Kostnaður við vinnslu og birtingu vís-
indagreina fellur ekki niður þó aðgangur
sé opinn og ef ekki er greitt fyrir með
áskrift þarf einhvern veginn að mæta
þeim kostnaði.
„Það færist í vöxt að höfundar greiði
sjálfir fyrir birtingu greina og í styrkveit-
ingum til rannsóknarverkefna er oft gert
ráð fyrir þeim kostnaði. Þróunin hefur
verið sú að eignarhald stærstu tímaritanna
er að færast á færri hendur, stórra útgáfu-
samsteypa, sem taka mjög háar fjárhæðir
fyrir að birta greinar. Auk þess sem áskrift
að tímaritunum er líka mjög dýr. Ef þessir
aðilar opna fyrir aðgang má jafnvel gera
ráð fyrir að enn dýrara verði að fá greinar
birtar. Þetta hefur verið gagnrýnt og sagt
að með þessu geti dregið úr trúverðug-
leika vísindagreina; frumskilyrði fyrir
birtingu eigi að vera gæði greinarinnar en
ekki greiðslugeta höfundar,“ segir Sólveig.
„Mörg tímarit taka ekkert fyrir birt-
ingu greina og eru jafnframt með opinn
aðgang. Læknablaðið er eitt þeirra,“ bætir
Anna Sigríður við.
Vilja ekki pappír
Talið berst í lokin að því hvort pappírs-
útgáfur tímarita séu að verða liðin tíð.
Þær segja áskriftir bókasafns Landspítala
að tímaritum og innkaup á bókum í dag
nánast eingöngu vera á rafrænu formi.
„Við höfum einfaldlega ekki pláss eða
getu til að varðveita pappírsútgáfur. Núna
kaupum við allt rafrænt og við gerum ár-
lega samninga um áskriftir við útgefendur
vísindatímarita og greiðum að auki fyrir
aðgang að alþjóðlegu gagnagrunnunum.
Á undanförnum árum hefur þróunin verið
sú að áskrift að alþjóðlegum tímaritum
verður sífellt dýrari og þetta kemur
niður á öðrum innkaupum safnsins. Við
kaupum mun minna af bókum en áður
var og höfum reyndar líka orðið að segja
upp áskriftum að nokkrum tímaritum.
Bókasafnið hefur gengið í gegnum 40%
niðurskurð á fjármagni og starfsfólki frá
haustinu 2008 og það kemur að sjálfsögðu
niður á starfseminni og þeirri þjónustu
sem hér er veitt,“ segir Sólveig.
„Við leggjum í dag mesta áherslu á
aðgang að tímaritum enda eru þar birtar
nýjustu niðurstöður rannsókna í heilbrigð-
isvísindum sem skipta okkar fólk mestu
máli. Með þátttöku í Landsaðgangi bóka-
safna höfum við náð nokkurri hagræðingu
í aðgangi að tilteknu efni en við erum
einnig með efni á okkar vegum sem hvergi
annars staðar er aðgangur að. Fræðslu-
hlutverk safnsins er einnig umtalsvert og
flestir nemendur Heilbrigðisvísindasviðs
Háskóla Íslands fá fræðslu í því hvernig
best sé að nýta sér möguleika safnsins
og leitarvélanna í námi og vísindastarfi,“
segja þær að lokum.
Krafa alþjóðlega vísindasamfélagsins um opinn aðgang að vísindagreinum verður æ sterkari, segja þær Fanney Kristbjarnardóttir, Anna Sigríður Guðnadóttir og Sólveig Þorsteins-
dóttir hjá Heilbrigðisvísindabókasafni Landspítala og Háskóla Íslands.