Læknablaðið - 01.05.2014, Blaðsíða 40

300 LÆKNAblaðið 2014/100
u M F J ö l l u n O G G R E i n a R
Þarf ég að deyja ef ég vil ekki lifa? er titill-
inn á nýrri bók sem Óttar Guðmundsson
geðlæknir hefur sent frá sér. Í þessari
áttundu bók Óttars fjallar hann um efni
sem löngum hefur hvílt mikil bannhelgi á
– sjálfsvíg, eða sjálfsmorð sem hann segist
raunar frekar vilja nefna verknaðinn. Bók-
in er skreytt pennateikningum Jóhönnu
Þórhallsdóttur, eiginkonu Óttars.
Blaðamaður Læknablaðsins sótti þau
hjónin heim í Háuhlíðina til að forvitnast
um þessa bók. Ein fyrsta lexía hans í
blaðamennsku var á þá leið að um sjálfs-
víg væri ekki fjallað opinberlega, það væri
til að æra óstöðugan og hvetja til sjálfs-
víga. Þess vegna lá beint við að spyrja af
hverju Óttar væri að skrifa um þetta við-
kvæma og vandmeðfarna efni.
Skaðleg íslensk afstaða
„Kannski er það einmitt vegna þessarar
bannhelgi,“ svarar hann. „Þetta efni hefur
lengi sótt á mig og heillað mig, ef svo má
að orði komast. Á endanum ákvað ég að
takast á við tabúið, því einhver varð að
gera það. Það er merkilegt hversu mikið
feimnismál sjálfsvíg eru. Þetta er náttúr-
lega erfiðasti dauðdagi sem eftirlifendur
horfast í augu við og ofan á þá erfiðleika
bætist að það má ekki tala um þann látna
og hvernig hann dó. Þessir fordómar og
tabú í kringum sjálfsvíg eru mjög slæm.
Við komumst ekki framhjá því að
sjálfsvíg hafa verið óaðskiljanlegur hluti
af veruleika mannsins í mörg þúsund ár.
Fólk hefur velt þessum vanda fyrir sér,
heimspekingar, guðfræðingar, læknar og
félagsfræðingar hafa velt vöngum og raun-
ar hefur víða verið skrifað ótrúlega mikið
um sjálfsvíg. Þessi íslenska afstaða að tala
ekki um þau er því dálítið gamaldags og
skaðleg,“ segir Óttar.
Fór í niðursveiflu
En hvernig leist Jóhönnu á að hann skrif-
aði þessa bók?
„Mér leist ekkert á þetta til að byrja
með,“ segir hún. „Hann fór í rosalega
niðursveiflu þegar hann byrjaði, varð
þunglyndur, enda töluvert mál að fara í
gegnum þetta. Sem betur fer er ég létt-
lynd að eðlisfari og reyndi að hressa upp
á hann. En þessi bók hefur lifað lengi með
okkur.“
„Já, það gekk illa að koma bókinni á
það form sem allir sætta sig við,“ bætir
Óttar við. „Það lásu ýmsir bókina yfir
í handriti, bæði vinir okkar og sam-
starfsmenn og að sjálfsögðu yfirlesarar
Forlagsins. Allir voru dálítið hræddir
við þessa bók. Hvað má segja, hvað á að
segja, er verið að hvetja til sjálfsvígs? Það
síðastnefnda held ég að sé alger bábilja,
enda hefur aldrei verið sýnt fram á að heil-
brigð umræða um sjálfsvíg hrindi af stað
faraldri. Það er auðvelt að fela sig á bak við
það hversu viðkvæmt málið er og forðast
þar með að tala um það. En þarna eru
vissulega margar og viðkvæmar tilfinn-
ingar sem auðvelt er að særa og það varð
ég að hafa í huga.“
– Þú gengur nærri sjálfum þér í bókinni
og rifjar meðal annars upp þína eigin
sjálfsmorðsóra.
„Já, og það olli mér töluverðu þung-
lyndi að rifja upp þessar tvær tilraunir
sem ég gerði og fara í gegnum allt það til-
finningastríð sem leiddi til þeirra. Það var
erfitt ferðalag, hlaðið tilfinningum.“
Tilvistarspurningar
– Þú hlýtur líka að hafa hitt marga í þínu
starfi sem voru haldnir sjálfsvígshug-
myndum.
„Já, þetta brennur á mér í starfi og ég
hef talað við ótrúlega marga sem hafa
fyrirfarið sér eða verið að velta því fyrir
sér. Þó nokkrir sjúklingar mínir hafa stigið
skrefið til fulls og auk þess fólk mér ná-
komið. Ég hef því upplifað sjálfsvíg bæði
sem manneskja og fagmaður. Einnig hef
ég velt fyrir mér ýmsum tilvistarspurn-
ingum á borð við: hver á lífið? og hvað
er það sem stjórnar því hvort við megum
fyrirfara okkur eða ekki?
En það sem er kannski nýtt í þessari
bók er að ég er að reyna að miðla minni
reynslu af hugarheimi þess sem fyrirfer sér.
Hvernig líður manni sem ætlar að fyrirfara
sér, hvaða tilfinningar bærast í brjósti hans
og hvaða hugsanir fljúga í gegnum hugann
á þessum lokametrum í lífinu? Þó ég sé
Hver á lífið og hver má binda endi á það?
Óttar Guðmundsson geðlæknir hefur skrifað bók um sjálfsvíg sem eiginkona hans
Jóhanna Þórhallsdóttir myndskreytir
Á Íslandi fellur fjöldi fólks fyrir eigin hendi á hverju
ári. Sérhvert sjálfsvíg er harmleikur sem oftast á
sér langan aðdraganda og enginn dauðdagi er eftir-
lifendum eins þungbær. Ótal spurningum er ósvarað
og reiði, vanmáttur, afneitun og þunglyndi einkenna
langt og strangt sorgarferli.
Óttar Guðmundsson læknir segir hér sögu sjálfsvíga
og gerir grein fyrir tilfinningum og vandamálum
þeirra sem svipta sig lífi eða reyna það, ásamt því
að rekja fjölda frásagna af atvikum og aðstæðum
fólksins og aðstandenda. Óttar greinir líka hrein-
skilnislega frá daðri sínu við dauðann og nýtir þá
reynslu til að skyggnast inn í sá arlíf þeirra se
staðið hafa í þeim sporum að vilja ekki lifa lengur.
Þarf ég að deyja ef ég vil ekki lifa? er óvenjuleg bók
þar sem sjálfsvíg eru skoðuð með augum geðlæknis
með yfirgripsmikla þekkingu á þessu sviði. Hispurs-
laus og heiðarleg umfjöllun um erfið og viðkvæm mál.
Ó
TTA
R
G
U
Ð
M
U
N
D
SSO
N
Þ
A
R
F
É
G
A
Ð
D
E
YJA
E
F
É
G
VIL E
K
K
I LIFA?
ÓTTAR GUÐMUNDSSON
ÞARF ÉG AÐ DEYJA EF ÉG VIL EKKI LIFA?
Kápusíða bókar þeirra Óttars og Jóhönnu. Bókaútgáfan
JPV gefur bókina út í kilju og hún kemur á markað í maí.
■ ■ ■ Þröstur Haraldsson