Ægir - 01.11.2003, Blaðsíða 34

34
B L A Ð AU K I U M S J Á VA R Ú T V E G Á N O R Ð U R L A N D I
„Það er í raun dálítið sérstakt að hugsa til þess að sáttar-
gerðin, kvótakerfið, hefur valdið meiri pólitískum deilum
en flest önnur mál sem uppi hafa verið í íslenskri pólitík,
jafnvel þótt horft sé yfir litrík deilumál svo sem um fjár-
kláða, inngönguna í NATO, niðurfellingu Z-unnar úr ís-
lenskri stafsetningu, gagnagrunn á heilbrigðissviði og
virkjun Jökulsár,” segir Magnús B. Jónsson, sveitarstjóri á
Skagaströnd.
„Þessi sáttargerð um nýtingu auðlindarinnar hefur verið upp-
spretta eilífra deilna vegna þeirra miklu sértæku hagsmuna sem
undir liggja og vegna samfélagslegrar þróunar sem auðvitað má
oft rekja til tilfærslu á veiðiheimildum. Kvótakerfið hefur með
öðrum orðum oft verið talið einn helsti áhrifa- og ógnvaldur í
byggðaþróun. Spurningin getur hins vegar snúist jafnt um það
hvort kerfið hafi verið áhrifavaldur og hitt hvort sáttargerðin
hafi yfirleitt snúist um það að kvótakerfið ætti að verja byggð.
Hvort þeim sem fyrir kvótanum var trúað bæri að sjá til þess að
byggð héldist í sjávarbyggðum allt í kringum landið. Margir
eigendur útgerða litu svo á og enn eru til útgerðarmenn sem
halda í þá siðareglu að þeir og byggðin sem á bak við þá stendur
hafi þennan rétt sameiginlega. Kvótinn eigi að tengjast byggð-
inni og vera henni til framdráttar. Þessum útgerðarmönnum
hefur farið fækkandi og þeir eiga líklega ekki mikla möguleika í
framtíðinni vegna áhrifa hlutabréfamarkaðar og síaukinnar hag-
kvæmnikröfu.
Ég er sannfærður um að það hafði einnig talsverð áhrif á
byggðaþróun hvernig menn hafa meðhöndlað kvótakerfið. Þeir
útgerðarmenn hafa staðið miklu betur að vígi sem viðurkenndu
að kvótakerfið var komið til að vera og fóru að vinna með kerfið
í stað þess að láta eins og það væri tímabundin truflun á útgerð-
arháttum þeirra.”
Um hvað snerist sáttagjörðin?
Og áfram fjallar Magnús um kvótann: „Krafan um að kvótinn
skili sem mestri arðsemi til eigendanna hefur verið sívaxandi og
er oft grundvöllur að verðmati fyrirtækja. Enn vaknar sama
spurningin og gagnvart byggðaþróuninni. Var það um þetta
sem sáttagerðin snerist? Ég held ekki. Með tilliti til beggja
þessara hagsmuna verða menn að leita hins gullna meðalvegar.
Menn verða að finna sér leið til að skila arðsemi sem getur talist
ásættanleg en
jafnframt að leit-
ast við að halda
eins mikilli
byggðarlegri sátt
og unnt er að ná.
Að öðrum kosti
eru líkur á að
þeim sem vilja
gera nýja sáttar-
gerð um hina
sameiginlegu
auðlind muni
fjölga verulega á
löggjafarsam-
kundunni og ný
„sátt” gerð um
auðlindina.”
Arðsemiskröfur
Magnús segir
að arðsemiskröfur frá óþolinmóðum hluthöfum hafi sett mikinn
þrýsting á sjávarútvegsfyrirtæki til að tryggja aukið verðmæti
hlutabréfa með öllum tiltækum ráðum. „Ef hægt er að segja að
hlutabréfamarkaður hafi skoðanir, þá er ljóst að krafan um
aukna sameiningu fyrirtækja í sjávarútvegi kom ekki síst frá
honum. Hugmyndafræðin hefur verið að hámarka arðsemi fjár-
festinga með því að búa til stærri heildir og auka þannig við-
skipti með hlutabréf. Í raun hafa þessi sjónarmið þó beðið tals-
vert skipbrot því viðskipti með bréf í sjávarútvegsfyrirtækjum
hafa heldur dregist saman og vonir um að samruni fyrirtækja
skili arði einn og sér hafa að miklu leyti brugðist.
Fyrir hinar smærri byggðir getur samruni sjávarútvegsfyrir-
tækja hins vegar verið erfiður. Tekjur dragast gjarnan saman þar
sem veiðiheimildir eru fluttar til og nýttar þar sem atvinnu-
svæðin eru stærri og nýting þeirra talin betri. Oft nær höfuð-
stöðvum hins sameinaða fyrirtækis. Miðstýring eykst og leiðir af
sér að frumkvæði stjórnenda hverfur úr byggðinni. Afl til að
nýta ný sóknarfæri í ljósi aðstæðna á hverjum stað víkur og í
staðinn kemur arðsemiskröfustýrð rekstrareining sem öllum er
ljóst að verður lokað þegar arðsemiskrafan fær ekki fylli sína.
Lífsafkoma heilla byggðarlaga byggist þá á ákvörðunum manna
sem eru fjarlægir byggðunum og eru undir miklu álagi eigenda
um arð og hærra gengi hlutabréfa.”
Skuggahliðar hlutabréfamarkaðarins
„Ég get ekki sagt skilið við umræðu um hlutabréfamarkaðinn
án þess að ræða um skuggahliðar hans. Ég lít svo á að í raun
verði að flokka það sem bæði áhyggjuefni og beina byggðalega
ógn hvernig verðbréfasalar hafa oft hegðað sér. Það er orðið um-
talað vandamál hvernig hinir svokölluðu exceldrengir í verð-
bréfafyrirtækjunum koma fram gagnvart íslensku atvinnulífi.
Þeir hafa hvað eftir annað verið staðnir að því að véla með hluta-
bréf með mjög sértæka stundarhagsmuni eina að leiðarljósi og
beitt eigin viðskiptatækifærum á óvægin hátt þannig að fyrir-
tæki eru sett í uppnám, starfsfólk í óvissu og jafnvel heilu
byggðarlögin í erfiða stöðu, allt í þágu stundargróða.”
Magnús B. Jónsson, sveitarstjóri á Skagaströnd:
Fjölveiðiskipið Ísland
Magnús B. Jónsson, sveitarstjóri á Skagaströnd.
Valdimar Bragason, bæjarstjóri í Dalvíkurbyggð, og Guðmundur Stein-
grímsson, framkvæmdastjóri Skipstjóra- og stýrimannafélags Norðlendinga.