Ægir - 01.11.2003, Blaðsíða 52

52
skipin, sem voru að veiðum, vars
í nálægum víkum og fjörðum.
Ole Myrset, skipstjóri á kútter
Marsley frá Kristjánssundi, afréð
að sigla inn á Siglufjörð. Um borð
voru 80-90 tunnur af síld, og
meðferðis höfðu skipverjar tunn-
ur, salt og annað, sem til söltunar
þurfti. Er til Siglufjarðar kom,
réð Myrset heimamenn til að salta
síldina, og var verkinu lokið um
miðnætti.
En síldin, sem söltuð var á
Siglufirði þessa sumarnótt árið
1903, var ekki fyrsta reknetasíld-
in, sem söltuð var hér á landi.
Austur á Raufarhöfn bjuggu
bræður tveir, Jón og Sveinn að
nafni, og voru synir Einars Guð-
mundssonar á Hraunum. Þeir
voru í vinfengi við Benedikt
Mannes, skipstjóra á Brimnæs og
síðar á Albatross. Vorið 1901
keyptu þeir í Noregi skútu, sem
Vega hét, og gerðu hana út á rek-
net, en skipstjóri var Kornelius
Mannes. Afli skipsins var saltaður
á Raufarhöfn, og mun það vera
fyrsta rekneta- og Norðurlands-
síldin, sem söltuð var hér á landi.
Í síldarsögu Íslands segir
Matthías Þórðarson frá því, að
Hans L. Falck hafi árið 1903 sent
einn skipstjóra sinna vestur um
haf til að kynna sér notkun herpi-
nóta. Norðmenn hafi síðan gert
lítilsháttar breytingar á veiðarfær-
inu til að laga það að norskum að-
stæðum, og sumarið 1904 hafi
tvö skipa Falcks, Albatross og
Atlas, fyrst notað herpinót við
síldveiðar hér við land. Öfluðu
þau bæði vel.
Engin ástæða er til þess að
rengja, að Falck hafi sent mann-
inn vestur um haf eða að skipin
Atlas og Albatross hafi veitt með
herpinót hér við land sumarið
1904. Hitt fær hins vegar varla
staðist að þetta hafi verið fyrstu
tilraunir til veiða með þessu veið-
arfæri á Íslandsmiðum, nema ef
til vill á gufuskipum.
„Nýju” veiðarfærin, reknet og
herpinót, sem tekin voru í notk-
un hér við land um aldamótin og
á öndverðri 20. öld, öllu byltingu
í síldveiðum á Íslandsmiðum.
Hvorttveggja veiðarfærið var
miklum mun stórvirkara og afla-
sælla en gömlu landnæturnar, en
mestu skipti þó, að þessi veiðar-
færi voru notuð á hafi úti, en ekki
inni á fjörðum og víkum eins og
hin eldri. Í landnætur veiddist
ekki önnur síld en sú, sem gekk
inn á firði. Það gerði ekki nema
hluti – lítill hluti – þeirrar síldar,
sem talið er, að hafi verið við
landið á ári hverju, og mjög var
misjafnt hve mikið gekk inn á
firðina. Aflaleysisárin voru því
mörg, og margir litu á síldveið-
arnar nánast sem happdrætti. Þær
voru góð búbót, ef síldin kom.
Þegar hún gerði það ekki, urðu
sumir fyrir tjóni, aðrir urðu að
láta sér lynda að hafa misst af
feng, sem kannski hefði orðið
góður.
En þrátt fyrir óvissan afla, og
stundum engan, voru nótaveið-
arnar Íslendingum hallkvæmar og
féllu vel að fyrirkomulagi íslensks
sjávarútvegs á ofanverðri 19. öld,
ekki síst eins og það var á Norð-
urlandi og Austfjörðum. Þær
voru hrein viðbót við aðrar veiðar,
gáfu mikið í aðra hönd, þegar
sæmilega aflaðist, og miklu
skipti, að stofn- og tilkostnaður
við úthaldið var lítill. Íslendingar
lærðu veiðarnar af Norðmönnum,
höfðu reyndar umtalsverðar tekj-
ur af athöfnum þeirra og seldu af-
urðirnar á sömu markaði, jafnvel
með athylgi Norðmanna. Flest
fyrstu íslensku síldveiðifélögin
voru stofnuð í samvinnu við
Norðmenn, sem útveguðu tunnur
og sitthvað fleira, er til veiða og
verkunar þurfti, og önnuðust í
sumum tilvikum flutninga á
milli landa. Jafnvel fyrsta „alís-
lenska” síldarúthaldið, þeirra
Snorra Pálssonar og Tryggva
Gunnarssonar, var um margt háð
samvinnu við Norðmenn.
Landnótaveiðin byggðist á
grundvallaratriðum á sömu tækni
og nótaveiðar Íslendinga og
Norðmanna, sem áður var lýst.
Einnig var algengt, að notuð
væru fyrirdráttarnet, þar sem að-
stæður hentuðu. Sú veiðiaðferð
var að mörgu leyti áþekk land-
nótaveiðinni, en allt var miklu
smærra í sniðum. Netin voru
lögð frá landi, og til þess að
stunda þessar veiðar þurftu menn
ekki að hafa yfir að ráða öðru en
landspildu við sjó, sæmilegu neti,
tréstubbum til að festa það,
skektu til að róa það út og mann-
skap til að draga netin og hirða úr
þeim aflann. Við það réðu flestir
sæmilega stæðir sjávarbændur við
Eyjafjörð og á Austfjörðum, og
fyrir kom, að menn slógu sér
saman um úthald, ef svo bar und-
ir. Þeir, sem tök höfðu á, söltuðu
síldina sjálfir og seldu þannig,
aðrir seldu hana ferska kaup-
mönnum eða öðrum, sem ráku
söltunarstöðvar.”
N Ý B Ó K
Aflaskipið Súlan við
Tuliniusarbryggju á
Akureyri.
Mynd: Minjasafnið á Akureyri.