Tímarit Máls og menningar - 01.11.1950, Síða 13

JÓN BISKUP ARASON OG SIÐASKIPTIN
171
löndum. í Frakklandi og Englandi risu upp tvær stórar verzlunarborgir,
París og London, og urðu miðstöðvar þjóðlífsins. I þessum borgum
sátu ríkisstjórnirnar, og þar reis upp öflug verzlunarstétt, sem tók þátt
í heimsverzluninni og var þess umkomin að lána krúnunni fé til styrj-
alda og reksturskostnaðar. Hér sköpuðust því höfuðstaðir í stjórnmál-
um, fjármálum og menningarmálum þessara landa, en furstaveldi mið-
aldanna var brotið á bak aftur. Völd þjóðhöfðingjanna hvíldu ekki
lengur á fasteignum, heldur reiðufé og málaliði. Oflug nýtízku þjóðríki
voru að myndast.
Þýzkaland eignaðist engar slíkar menningar- og athafnamiðstöðvar
eins og París og London. Það skiptist í fjölmörg furstadæmi, en ekkert
afl myndaðist í landinu, sem gat sameinað þjóðina í eina heild og
unnið sigur á leifum lénsveldisins eða sveitamennskunnar. Það var því
sundrað og sérstök féþúfa páfastólsins. Veldistími páfanna var liðinn,
svo að þeir gátu ekki sagt furstum álfunnar lengur fyrir verkum, heldur
háðu þeir glímu um yfirráðin yfir páfastólnum. Þjóðverjar höfðu lítil
tök á því að hagnast á páfadóminum, en urðu áþreifanlega varir við
fjárplóg kaþólsku kirkjunnar. Þeim var því hagsmunamál að losna
undan oki páfastólsins, og furstar landsins voru áfjáðir í eignir kirkj-
unnar. Þegar Lúther reis upp og gagnrýndi aflátssöluna, varð hann
furstunum sérlega geðþekkur. Hann eignaðist strax ákafa fylgjendur,
sem ýttu undir það, að hann héldi áfram stefnunni og fletti ofan af sið-
spillingu og fjárdrætti páfadómsins. Ósjálfrátt varð hann málsvari
furstanna og réttlætti allar kröfur þeirra á hendur kirkjunni. Siðbót
hans varð því hagsmunamál fursta í Þýzkalandi og öðrum löndum, þar
sem þróun þjóðfélagsmála var skammt á veg komin, en allsterkt aðals-
veldi ríkti. í sunnanverðri álfunni var kaþólska kirkjan aftur á móti
tæki stjórnarvaldanna í stórpólitískri baráttu tímabilsins, en af þeim
sökum var siðbótin andstæð hagsmunum þeirra. Lúther var mjög
íhaldssamur og bar mikla virðingu fyrir öllum stjórnarvöldum. Skoð-
anir almennings skiptu hann ekki máli, því að alþýða hlaut að hafa
sömu trú og yfirboðarar hennar. Lútherstrúin var því ekki byltinga-
sinnuð, og hún einskorðaðist því snemma við hin frumstæðari lönd
Vestur-Evrópu. I ríkjum hennar veittist borgarastéttinni örðugt að
sigrast á óskapnaði lénsskipulagsins. Hún blés ekki óþoli og uppreistar-
anda í þessa framsæknustu stétt þjóðfélagsins eins og Kalvínstrúin, en