Tímarit Máls og menningar - 01.11.1950, Qupperneq 17

JÓN BISKUP ARASON OG SIÐASKIPTIN
175
sjö milljón króna virði í vorum peningum. Jón efldist því bæði að auði
og áhrifum, svo að flestir urðu að sitja og standa eins og honum lík-
aði. Hann var sýslumaður í tveimur stórum þinghám, ættríkur og vin-
margur.
Jón Arason átti sér fylgikonu, Helgu Sigurðardóttur, sonardóttur
Barna-Sveinbjarnar Þórðarsonar í Múla, og eignuðust þau níu börn.
Fróðir menn telja, að ættir allra Islendinga, sem ættfærðir verða, megi
rekja til Jóns biskups. Fjögur af þessum börnum koma talsvert við
landssöguna, þar eð Jón hélt þeim allmikið fram til mannvirðinga. Ari
Jónsson var talinn fyrir þeim systkinum, og kom Jón honum ungum í
lögmannsembættið norðan og vestan árið 1530. Sú embættisveiting
þótti mörgum hneyksli, en Jón biskup naut bæði styrks konungs og
hirðstjóra um þær mundir. Það má gera ráð fyrir, að biskup hafi
ráðið allmiklu með syni sínum fyrstu lögmannsár hans. Við getum því
bezt kynnzt stjórnarstefnu þeirra Hólafeðga með því að athuga lög-
mannsúrskurði Ara. Arið 1531 lætur hann kveða upp dóm um búlausa
menn, vinnufólk, verkakaup, varningskaup og búðsetumenn. Þar segjast
dómendur eiga að dæma um þann mikla ósið, er efldist í landinu og
almúginn klagaði um, að búlausir menn fari í sveit og meti sig margir
út fyrir kúgildi eður eitt og hálft hundrað eður meira (2000—3000
kr.), er eigi vinna til 10 aura eða því nær. Þar eru sett ýmis ákvæði
um kaup og vistráðningu manna og dæmt, að engir búðsetumenn
skyldu vera í landinu, þeir eð eigi hafa búfé að fæða sig við eða minna
fé eiga en þrjú hundruð. Þeir, sem minna fé áttu, voru skyldir að vera
í ársvist, ef þeir höfðu ekki fyrir fjölskyldu að sjá. Kvartað er einnig
undan kaupskap manna, „er enga tíund gjöra eður því nær“ og þeim
er engin nauðsyn í að kaupa svo sem skrúðklæði og aðra þarfleysu.
Þessi dómur er geysimerkur þjóðfélagslega séð, því að hér er gripið
á þeim málum, sem einkum snertu samskipti höfðingja og alþýðu
manna. Frá því er fiskveiðar efldust hér á fyrra hluta 14. aldar, leitaði
alþýðan mjög til verstöðvanna, reyndi að lifa þar af handafla sínum
og öðlast á þann hátt nokkurt persónufrelsi. Islenzka höfðingjavaldið
barðist gegn þeirri þróun og kippti þar með úr vexti og viðgangi þjóð-
arinnar.
Þeir Hólafeðgar voru miklir íhaldsmenn, en hljóta þó jafnan að fá
annan dóm í sögunni en algengt er um forvígismenn afturhaldsafl-