Tímarit Máls og menningar - 01.11.1950, Side 22

180
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
aftur ríki sitt, og hélt hann til Noregs með skipaliði. Norðmenn gengu
honum þegar til handa, en konungur lét Dani ginna sig á sáttafund,
þar sem hann var svikinn í tryggðum. Skömmu síðar andaðist Friðrik
I., og náðist ekkert samkomulag um konungskjör, en borgarastyrjöld
geisaði í ríkinu. Flokkaskiptingin var allflókin í þessari styrjöld, þar
eð margs konar innlendir og erlendir hagsmunir rákust á, en aðallega
áttust við tveir hópar manna. Annars vegar var flokkur holsteinska og
danska aðalsins undir forystu Kristjáns hertoga af Holstein-Gottorp,
elzta sonar Friðriks I., en hins vegar voru borgarar og mikill þorri
bænda undir forystu Libyku. Libykumenn sögðust berjast fyrir frelsi
og konungdómi Kristjáns II., en fólu Kristófer greifa af Oldinborg
forystu liðsveita sinna. Þeir ætluðu sér að endurheimta áhrif sín á
Norðurlöndum, hnekkja þar aðalsveldinu og útiloka Hollendinga frá
verzlun á Eystrasalti. Þeim tókst ekki að reisa rönd við hálfþýzkum
hersveitum aðalsins, og sumarið 1535 hafði Kristján hertogi lagt undir
sig alla Danmörku nema Kaupmannahöfn. Borgarbúar vörðust af þrá-
kelkni í eitt ár, en urðu að gefast upp, þegar allir hundar, kettir og rott-
ur voru uppetnar. Aðallinn hafði unnið úrslitasigur í danska ríkinu, og
borgarastéttin átti sér ekki viðreisnar von um skeið. Þessi sigur aftur-
haldsaflanna varð til þess, að Danir áttu lítinn beinan þátt í landafund-
um og útþenslu næstu alda. Sókn dönsku yfirstéttarinnar beindist inn á
við, þyngdi ok alþýðunnar heima fyrir og féfletti Norðmenn, íslend-
inga og Færeyinga rækilegar en nokkru sinni fyrr. Þegnar Danakon-
ungs nutu því lítils góðs af því, að nýir heimar voru að opnast hvítum
mönnum.
íslendingar fylgdust auðvitað vel með því, sem var að gerast á
Norðurlöndum um þessar mundir. Biskuparnir fóru með hirðstjóra-
völd í umboði norska ríkisráðsins, meðan styrjöldin geisaði, og fara
litlar sögur af valdstjórn þeirra. Þegar Kristján III. var orðinn ein-
valdur í Danmörku tóku íslendingar við umboðsmönnum hans mót-
þróalaust í fyrstu, en þeim virðist ekki hafa verið mjög brátt að hylla
hann. Konungur tók Kaupmannahöfn í júlí sumarið 1536, en í ágúst
lét hann varpa dönsku biskupunum í fangelsi og lýsti yfir því, að í
danska ríkinu „skyldi hinn heilagi fagnaðarboðskapur og guðsorð
vera flutt og prédikað klárt, rétt og hreint“. Þar með voru siðaskiptin
endanlega innleidd í Danmörku.