Tímarit Máls og menningar - 01.11.1950, Síða 79

HARMKÍMIN ÞJÓÐ
237
ar því upp í áheyrn alþjóðar nokkrum vikum eítir þessa atburði, að í
eyrum hans hljómi sterkustu hótunarorð íslenzkrar tungu: „Drepum,
drepum! Grýtum, grýtum!“ ■—- Þetta voru þá hetjurnar, sem réðu
hinum ótrauðu framkvæmdum og stóðu að baki hinni tröllslegu her-
sýningu. Og liver sem raunveruleikinn er, þá hafði þjóðin samtímis
eignazt sögu um þrjá ráöherra, sem leggja í vesturveg og verða sér svo
ágætlega til skammar, að slíks þekkjast engin dæmi í sögu gervallrar
veraldar. Þó steig fögnuðurinn hæst, þegar öll var komin vesturför
utanríkisráðherrans hin síðari. Förin varð eitt samfellt listaverk, þar
sem samhljómanin náði þvílíkri fullkomnun, að hvergi skeikaði: er-
indi ráðherrans, kynning hans á þjóðinni, kunnátta hans í enskri
tungu, — hvergi falskur tónn. Og nokkrum vikum eftir stórfelldustu
harma, sem þjóðinni hefur borið að höndum í þúsund ár, hefur hún
þannig fært þau í klæði kímninnar og hagnýtt sér þau til gleöiauka.
Þetta eru harmar, sem ekki veröur sökkt í djúp gleymskunnar, og eitt
er það, hvernig þeir eru geymdir í djúpum sálarlífsins, en í þessu ljósi
virðir þjóðin þá fyrir sér á þessu stigi málsins.
Þá detta mér í hug atburöir, sem í verulegum atriðum eru sams
konar og þeir, sem nú hefur verið dvalizt við. Það er aftaka Jóns bisk-
ups Arasonar. Skáld þjóðarinnar hafa tekið það efni mjög til með-
ferðar bæði í sögum og ljóöum. En þjóðin sjálf hefur gert tvö listaverk
út af þeim atburðum, hvort sinnar tegundar. Annað er innsti kjarni
þjóöarharmsögunnar í hinu stórbrotna tákni um Líkaböng, sem hringdi
af sjálfsdáðum biskup sinn til grafar, þar til hún sprakk. Maöur getur
vart hugsað sér, að á greinilegri og áhrifameiri hátt sé hægt að lýsa
því, hvernig inntak þessa atburðar kom þjóðinni fyrir sjónir. Ósjálfrátt
ómaði henni hljómmesti strengurinn í brjósti þar til hann sprakk af
harmi. En þjóðin lét sér ekki nægja þetta listaverk eitt. Hún bjó sér til
annað í formi sannsögulegra lýsinga af atburðunum. Leiksviðið er
sjálfur aftökustaðurinn, persónurnar eru biskupinn, synir hans og böð-
ulsveitin og atburðirnir aftakan sjálf. En yfir þessu sviði iðar allt af
spriklandi kímni. Andstæðurnar eru leiddar fram samhliða í tveim
leikatriöum. Annarsvegar er Ari og bööullinn. Aðalverkfærið við aftök-
una er aumingi, sem kann ekki einföldustu aðferð við að höggva höfuð
af manni, þótt öllu sé sem haganlegast hagrætt á höggstokkinn fyrir
framan hann. Ari slær upp á grín við hann, gefur þessum aumingja