Tímarit Máls og menningar - 01.05.1951, Blaðsíða 79

UMSAGNIR UM BÆKUR
197
höfundurinn á rétt á því að láta sitt sjón-
armið ráða um valið.
I ritdómi þessum verður engin tilraun
gerð til þess að endursegja í ágripi efni
bókarinnar. Slíkt væri ógemingur. Rétta
hugmynd um efnið fá menn aðeins með
gaumgæfilegum lestri bókarinnar sjálfr-
ar. Og hans mun engan iðra. Mikla sögu
og heillandi ber okkur fyrir sjónir, um
sumt líka vorri eigin, en stærri, ástríðu-
fyllri, átakanlegri. í borgríkjum hins
sólvermda Hellas þróaðist hámenning,
sem jafnan töfrar okkur með fjölbreytni
sinni og fullkomleika. Við enga þjóð
voru guðirnir örlátari, engri þjóð sögðu
þeir óvæntar sitt óbifanlega: Hingað og
ekki lengra. Þótt Grikkir væru hverri
þjóð fjölhæfari, voru þeir ekki jafnvígir
á allt. Þeim auðnaðist ekki, fremur en
íslendingum 12. og 13. aldar, að beina
stjórnmálaþróun sinni í það horf, sem
nauðsyn tímans krafði.
Ollu þessu lýsir höfundur á sinn ró-
lega og öfgalausa hátt. Þó vil eg leyfa
mér að benda á fáein atriði, sem eg tel
að betur hefðu mátt fara.
Eins og eg gat um áðan, er I. kafli
bókarinnar að mestu nýr. Eru þar greind
ýmis smáatriði, svo sem stærð einstakra
sala og herbergjaskipun í konungshöll-
um, sem grafnar hafa verið úr jörðu á
Kríteyju og víðar. En annars er lýsingin
í molum, vantar heildarsvip. Smámun-
irnir eru of rúmfrekir. Efnið hefur ekki
hitnað nógu vel á andlegum afli höfund-
ar.
Dálítið ber á pennaglöpum, sem lýta
verkið, þótt í smáu sé. Trója átti sér níu
líf eins og kötturinn, er óskáldleg líking.
Ekki getur lieldur skýringin á hinum
nafntogaða hernaðaranda Spartverja
talizt djúpfær: „En hvað var það þá,
sem gjörði Spartverja svo herskáa og
mótaði svo mjög allt þjóðlíf þeirra?
Það var þetta, að þeir voru vandir við
hermennsku frá barnsaldri (7 ára
aldri).“ En hvernig stóð þá á því, að
Spartverjar vöndu sonu sína við her-
mennsku allt frá 7 ára aldri? Nú, auð-
vitað af því að þjóðin var svo herská.
Circulus vitiosus! Eftirfarandi skýring
á uppruna fræðiljóðanna grísku, sem
tóku við af hetjukvæðunum, er óákveð-
in og margræð eins og véfrétt: „Þótti
þá meira í það varið að vita, hvernig
starfa skyldi og strita á hverjum árs-
tíma, heldur en þjóna gimdum sínum
eða hugsa um stjómmál og byltingar"
(bls. 95). Oftast eru þessi pennaglöp þó
óvemleg, en alltaf eru þau dauð og
óþörf í frásögninni. Höfundur lætur
venjulega betri skýringar fylgja. Um
einstaka atriði freistast hann þó til að
draga of einfaldar línur, annaðhvort af
vægð við takmarkaðan skilning lesand-
ans eða hann vildi gefa okkur ákveðnari
mynd en heimildimar leyfðu. Hið síð-
ara, e. t. v. hvomtveggja, á sér stað í
lýsingu hans á þróun arintrúarinnar.
Verður ekki komizt hjá að drepa nánar
á það. Þegar höf. hefur rakið, hvemig
„arintrúin og áadýrkunin skóp ættina og
ættbálkinn", segir hann:
„En hvemig mátti það þá verða, að
þjóðfélag yrði úr mismunandi ættum,
er tignuðu hver sína heimilisguði og
áttu því í raun réttri ekkert sameigin-
legt? — Til þess varð trúin auðvitað að
breytast nokkuð, en þó ekki meira en
svo, að hún hefði afl og myndugleika til
að móta þjóðfélagið í svipaðri mynd og
líkingu og heimilið hafði verið mótað í.
Ráðið til þess að sameina ættirnar var
ofur einfalt. Það var ekki annað en
finna einhvern sameiginlegan ættföður.
Þá var honum reistur arinn, og utan um