Tímarit Máls og menningar - 01.05.1951, Page 87

ERELEND TÍMARIT
205
allt með hvaða farartæki sem er. Slíkt er ekki heppilegur undirbúningur fyrir þann
sm ætlar að leggja stund á þá ýkjulist, úrvals- og æsingar- sem leiklistin er, sem
sýnir áhorfendum lifandi persónur, hverja óljka annarri, allar ólíkar höfundinum ...
En þó að skáldsagnahöfundar skrifi sjaldan höfuðverk fyrir leiksvið, þá færa þeir
þó sviðinu nýtt efni og stundum frjóar tæknilegar nýjungar einmitt vegna reynslu-
leysisins, og upp og ofan leikrit eftir mikinn skáldsagnahöfund tekur maður alltaf
fram yfir venjuleg leikrit meðalleikritahöfundar ... Þessar almennu athugasemdir
er gott að hafa í huga þegar reynt er að skilgreina leikrit Sartres.
Höfundur getur síðan fyrri leikrita Sartres. Hann telur að í þeim öllum
komi fram ástríða Sartres að halda uppi áróðri fyrir einhverri kenningu,
en álítur að honum muni takast að sannfæra fáa með þessum áróðri sín-
um heldur hafi sérhvert leikrita hans notið mestrar hylli þeirra sem voru
sannfærðir fyrirfram. Hann getur tveggja nýjustu leikrita Sartres og telur
að I nafni velsæmisins, sem er á móti kynþáttafordómum, hafi fallið í geð
Evrópumönnum, sem yfirleitt eru fyrirfram andstæðingar kynþáttafor-
dóma, og Flekkaðar hendur hafi náð mestri hylli í Ameríku, fyrirfram
andkommúnískri. Síðan segir höfundur:
Misheppnuð áróðursleikrit
Ég efast ekki um að Sartre hafi í Flekkuðum höndum viljað vekja kommúnista
til umhugsunar um hina skilyrðislausu hlýðni, og með í najni velsœmisins hafi
hann viljað sýna mönnum sem haldnir eru kynþáttafordómum andstyggð kenningar
þeirra í framkvæmd. En það er ekki auðvelt að sannfæra skoðanaandstæðing með
listaverki, hversu vel gert eða hrífandi sem það er. „Já,“ munu kommúnistar segja
frammi fyrir Flekkuðum höndum, „Hoederer er rutt úr vegi, af því hann þykir ekki
lengur svara kröfum líðandi stundar, af því að pólitík hans, sem áður var gagnleg,
er orðin skaðleg. Er hann þá myrtur? Slíkt er hægt að gera á leiksviði. Stjómmála-
flokkur hefur aðrar aðferðir til að setja foringja af. Nú og hvers virði er eitt manns-
líf þegar hugsjón er annars vegar. Hafið þér kannski viljað vekja samúð okkar með
Hoederer? Það er varla sennilegt. En þá með Hugo? Uppgerðarbardagamanni,
stjórnleysingja, sem hélt sig vera skæruliða, unglingi sem hefur farið að bögglast
við að taka þátt í stjórnmálum og meira að segja lagt út í banatilræði til að losa
sig við meinloku í sálinni, verkfæri sem er alltaf vísvitandi fómað af þeim sem nota
hann. Hann var svartur sauður innan borgarastéttarinnar og gat ekki verið annað
en svartur sauður í byltingunni! “
Að vísu er höfundinum frjálst að fá Hoederer einkaritara eins og Hugo. En hver
á að trúa því að byltingarforingi velji staðgengil sinn úr hópi jafn-óreyndra og
ístöðulausra byltingarsinna? Og hver á að trúa því að byltingarforingi láti viðgang-
ast nærveru þessarar gáfnasljóu og ástleitnu léttúðardrósar Jessicu? Leikritahöf-
undi er frjálst að leiða saman engla og djöfla: það er gaman, það er íþrótt, það er
ef til vill dálítil list, svo framarlega sem maður ætlast ekki til að það sanni neitt...
Það sem mér virðist einkum einkennandi um Sartre er að hann tekur hugmynd,