Tímarit Máls og menningar - 01.12.1966, Blaðsíða 17

Vcrkalýðshreyjingin i Vestur-Evrópu, antlspœnis nýkapítalisma
þeirri áiyktun sem draga má vélrænt
af kenningum Marx að auðvalds-
skipulagið hljóti fyrr eða síðar að
kollsteypast af sínum innri mótsögn-
um: mótsögninni milli gróðans og
verðgildis vinnuaflsins, milli fram-
hoðs og ónógrar eftirspurnar o. s. frv.
Ekki var nema eðiilegt að heims-
kreppan mikla gæfi þessari kenningu
— upprunalega sósíaldemókratískri
kenningu sem Lenín andmælti á sín-
um tíma — byr undir háða vængi.
Það var einmitt heimskreppan og
heimsstyrj öldin síðari sem knúðu
forystumenn auðvaldsríkjanna til
þess að taka upp ýmis varnarmeðöl í
því skyni að rétta kapítalismann við
og forða honum frá stórslysi. Hér
skal aðeins drepið á þessi varnar-
meðöl sem eiga meginþátt í því að
tekizt hefur að tryggja stöðugan, en
vitanlega misjafnlega öran hagvöxt í
auðvaldsríkjum V-Evrópu frá því að
síðari heimsstyrjöldinni lauk.
Varnarmeðölin koma flest fram i
stóraukinni íhlutun ríkisvaldsins um
efnahagsmál og brjóta því í bág við
laissez-faire-sleinuna sem var í fullu
gildi fyrir 1914. Hin auknu ríkisaf-
skipti hafa breytt eigi alllítið heildar-
umgerð þjóðarbúskaparins og í þeim
felst jafnvel tilraun til þess að ná tök-
um á þeim öflum sem réðu lögum og
lofum á heimsmarkaðinum. Nánar
til tekið birtast ríkisafskiptin í:
a) Fjárfestingu og framkvæmdum
á vegum hins opinbera til þess að
draga úr atvinnuleysi, eftir forskrift
Keynes, brezka hagfræðingsins sem
kalla mætti höfund nýkapítalismans.
b) Lauslegri efnahagsáætlun nokk-
ur ár fram í tímann. Þessi áætlunar-
gerð er á engan hátt bindandi fyrir
einkaframtakið, heldur er því aðeins
uppálagt að hafa hana til hliðsjónar
fjárfestingarpólitík sinni. Hið opin-
bera hefur forgöngu um áætlunar-
gerðina og útfærir hana í náinni sam-
vinnu við stærstu einokunarhringana,
jafnframt því sem það leitast við að
ná samvinnu við verkalýðshreyfing-
una og gera hana ábyrgan hluttak-
anda í henni.
c) Þjóðnýtingu þeirra greina efna-
hagslífsins sem eru (eða eru orðnar)
óarðbærar fyrir einkaframtakið. Svo
sem áður er getið hafa hingað til að-
allega verið þjóðnýttar í V-Evrópu
þær atvinnugreinar sem einkafram-
takið hefur annað hvort gefizt upp á
að stunda eða ekki haft hag af, þar
sem því hefur gefizt kostur á að á-
vaxta auðmagnið langtum betur í
öðrum greinum. Auðmagnið sein
brezkir kapítalistar höfðu fest í járn-
og stáliðnaði rann í arðbærari og
nýrri framleiðslugreinar, s. s. flug-
véla- og efnaiðnað — eða húsabrask
— eftir þjóðnýtingu Verkamanna-
flokksins 1945. 011 þjónustu-, sjúkra-
og uppfræðslustarfsemi sem hið op-
inbera hefur með höndum, að við-
bættri vegagerð og flugvalla, er bein
greiðastarfsemi við einkaauðmagnið,
335
L