Tímarit Máls og menningar - 01.12.1966, Síða 96

Tímarit Máls og menningar
Breiöafjarðar og var á dönsku. En
fyrsta íslenzka tímaritið var gefið út
í Kaupmannahöfn og á íslenzku. Við
þetta má bæta því að blaðið var á
afleitri dönsku, en ritið var yfirleitt
á afbragðs íslenzku að mati þeirra
sem dómbærastir mega teljast.
Utgáfa íslenzkra tímarita í Kaup-
mannahöfn á sér langa og glæsilega
sögu, og liggja skýringar þess í aug-
um uppi sé nánar að gætt.
Atjánda öldin, einveldið og
fræðslustefnan er hið fyrsta sem á
hugann leitar þegar bugsað er til
Gömlu félagsrilanna, en þær skýring-
ar hrökkva skammt þegar ræðir um
síðari rit, að minnsta kosti eftir daga
Armanns á alþingi.
Sannleikurinn er sá að allt fram
á síðasta fjórðung nítjándu aldar var
langtum auðveldara að dreifa prent-
uðu máli um byggðir Islands frá
Danmörku en nokkruni stað í land-
inu sjálfu. Frá Kaupmannahöfn
gengu nær öll þau kaupskip sem til
Islands fóru; héldu þau rakleitt til
allra hafna landsins sem siglt var til
og verzlað við. Hvert heimili á land-
inu og hvert mannsbarn átti skipti
við kaupmann, einn eða fleiri. En
innan lands voru strjálar og stopular
ferðir milli hafna, og alls engar milli
landshluta. Ennfremur er að gætandi
að hvergi voru saman komnir jafn-
margir íslenzkir menntamenn og í
Kaupmannahöfn fyrr en langt var lið-
ið á nítjándu öldina.
Á ofanverðri átjándu öld getur
fyrst félagsskapar eða skipulegra
samtaka meðal íslenzkra stúdenta í
Kaupmannahöfn. Eins og lengstum
hefur legið í landi hjá íslendingum
urðu félög þessi von bráðar, ef ekki
allt frá upphafi, frekar tvö en eitt.
Olli því að því er séð verður rígur
milli forystumanna heldur en deildar
meiningar um stefnumál; má og víst
telja að aðalstarf félaga þessara hafi
verið að skenmita sér að hætti stúd-
enta.
Þegar þeir voru horfnir heim sem
helzt deildu, Hannes Finnsson síðar
biskup og Eggert Ólafsson síðast
varalögmaður, mun hafa farið að
ganga saman með flokkunum. Er þá
ekki ólíklega til getið að stærri
stefnumið og atbeini Jóns Eiríksson-
ar liafi átt mestan þáttinn í að þoka
mönnum saman.13
Hversu sem þessu hefur fram und-
ið, þá er víst að hinn 30. ágústmán-
aðar 1779 var Það Islenzka Lœrdóms-
Lista Félag stofnað í Kaupmanna-
höfn.14
Ekki eru samtímamenn á einu máli
um aðdraganda félagsstofnunarinnar,
en nú liallast menn helzt að því að
þeir Ólafur Ólafsson (Olavsen) síðar
prófessor á Kóngsbergi í Noregi og
Þórarinn Sigvaldason Liliendal hafi
átt frumkvæðið.15 Hafa þeir þá haft
þann hyggilega hátt á að leita strax
liðveizlu þess landans í Kaupinanna-
höfn sem mestrar virðingar naut hjá
414