Tímarit Máls og menningar - 01.12.1966, Síða 107

rifsrit" aff öllu leyti. í henni er lítil virff-
ing sýnd ýmsum virðulegum og ginnheilög-
um verffmætum, og höfundur deilir hart á
„endalaust gelgjuskeið“, hinar rómantísku
leifar í íslenzkum bókmenntum og hugs-
unarhætti, á tímum þegar allir vita þó að
rómantíkin er dauff í þjófflífinu. Slík
ádeila verffur aff teljast holl og nauffsynleg,
því að það er gagnslaust og skafflegt að
halda dauffahaldi í hugmyndir og afstöffur
sem heyra að öllu leyti fortíðinni til, en
lifa enn hálfu lífi, ef svo mætti segja, þó
aff þær geti enganveginn lengur átt viff
þann tíma sem nú er. Það má meff nokkr-
um sanni segja aff Guðbergur Bergsson —
og örfáir aðrir höfundar á síðustu árum —
hafi endurreist realismann í íslenzkum
bókmenntum, eða öllu heldur: skapaff nýj-
an realisma, sem er þáttur í einni djúp-
stæðustu tilhneigingu bókmennta og heim-
speki þessara tíma: þeirrar tilhneigingar
að meta mest alls andlega ráffvendni.
Það er erfitt að lýsa hinni nýju bók Guð-
bergs Bergssonar, og hætt við að allar lýs-
ingar verffi ósannar eða hálfsannar. Les-
endur munu sennilega lengi eiga nokkuð
örðugt með að melta hana. Því verður
varla heldur á móti mælt aff í bókinni eru
eyffur, kalblettir; undirrituðum sýnist aff
höfundur hafi ekki alltaf í fullu tré við
efnið í þessari bók; og lýsing neikvæðisins
hlýtur aff reyna mjög á þolrif hvers venju-
legs lesanda. Þó aff þaff kunni að þykja
nokkuð hjákátlegt, skal lesendum bent á
að það er engin nauffsyn aff byrja fremst
í þessari bók og lesa blað fyrir blaff. Fullt
eins vænlegt er að byrja á einhverju „inn-
skotinu", eða á hinum einkennilega ávirka
lokakafla þar sem kostir höfundar njóta
sín með miklum ágætum.
Að lokum ögn meira um formið.1 Eins
1 Málið á bókinni er ekki lýtalaust, en
um það má kannski segja eitthvaff svipaff
Umsagnir um bœkur
og áður er sagt réttlætist það af skrifbók-
tinum, sem finnast í fórum Tómasar Jóns-
sonar, og eru „gefnar út“ af höfundinum,
eða öllu heldur af óglöggri persónu sem er
einhversstaffar í bakgrunni bókarinnar, og
verffur því „milliliffur“ milli höfundarins
og bókarinnar. Formi bókarinnar er síffan
lýst nákvæmlega í Eftirmálanum, þannig,
að hún hafi „snýtzt úr gosbrunni minnisins
í stuttum ójöfnum bogum“. Meff öffrum
orðum: skrifbækurnar eru nokkurskonar
ósjálfráð skráning á „minni“ Tómasar.
Þetta er réttlætingin á formi bókarinnar,
sundurslitinni röff tímavilltra atburða. í
þessu koma áhrif ný-róman-manna berleg-
ast fram, en þó ber reyndar aff geta þess
að höfundur gerir sér leik að því aff rífa
einnig niður þetta form, þar um eru „þjóff-
sögurnar" skýrustu dæmin, sem eru ein-
faldar frásagnir. En „memory does not tell
stories; people do,“segir Mary MacCarthy.2
því sem Konráff Gíslason sagffi um stíl
Páls Melsteðs, að „þau lýti, sem á eru,
liggja laus utan á.“ Flestir gallar á máli
bókarinnar eru pennaglöp af einfaldara
tagi, en þau eru eigi aff síffur leiff og verð-
ur að átelja það að þeim skuli hafa veriff
hleypt óleiðréttum í gegnum prófarkir.
Bls. 121 kemur til dæmis sama meinlokan
tvisvar fyrir: „Þið verðiff aff krefjast ein-
hvers af lífinu sjálfu, eitthvað annað en
heljarmikið Kol og salt ...“, „Hann krafð-
ist einskis nema kannski stóran fírtommu-
nagla ...“ Bls. 217: „ ... gat Katrín ekki
annað en auffsýnt honum vott af íslenzkri
gestrisni og bjóða honum ...“ Auk slíkra
pennaglapa er nokkuff um hæpna byggingu
setninga og ónákvæma notkun forsetninga,
til dæmis hættir höfundi til aff ofnota for-
setninguna „við“ ásamt nafnhætti: „Mér er
ónotalegt við að þurfa aff ganga framhjá
liópnum" og þ. u. 1.
2 New Statesman, 15. júlí 1966.