Tímarit Máls og menningar - 01.12.1966, Blaðsíða 108

Tímarit Máls og menningar
Sjálfur, fyrir eigin reikning, hefur Guð-
bergur Bergsson sagt sögtir betur en flestir
aðrir sem nú rita á íslenzku; og gerir það
raunar enn, þegar honum býður svo við
að horfa, í þessari bók.
S. D.
Heimur í fingurbjörg
Heimur í /ingurbjörg1 gerizt í austfirzku
þorpi; þetta er stutt og skjótlesin saga,
sem hefst fyrir kreppuna miklu og endar
að því er ætla mætti á vorum dögum. Sag-
an skýrir frá lífsbaráttu og arðlausu striti
einyrkjafjölskyldunnar, og lýkur með því
að uppflosnaður og útslitinn bóndinn snýr
á ný heim í kofa sinn til að deyja. Það
mun skjótt vekja athygli vandfýsins les-
anda hve persónur bókarinnar og atburða-
rás minna hann á Sjálfstætt fólk Halldórs
Laxness; einkum er aðalpersónan, maður-
inn, h'kur Bjarti í Sumarhúsum í skoðun-
um, tilsvörum og tiltektum; kona hans ber
svip af konum Bjarts, og þegar lireppstjór-
inn kemur í heimsókn minnist lesandinn
strax komu hreppstjórans að Sumarhúsum:
„Lífgaðu upp undir katlinum, Hallbera,
það eru að koma gestir"; „Skerptu nú á
könnunni heillin, við erum að fá gesti“;
og orðaskipti og viðmót gests og húsráð-
anda eru steypt í sama mót. Undir lokin
þegar maðurinn hittir hreppstjórann á
skipsfjöl eru þar enn þeir félagar úr Sjálf-
stæðu fólki ásamt sömu hornhagldartil-
svörunum. Af slíku bergmáli er svo mikið
að taka í bókinni að nánast hvarflar að
manni að þetta sé að einhverju leyti með
ráði gert, og vera má að heiti bókarinnar
styðji það.
Sjálfsagt mætti telja þetta sérkenni bók-
1 Magnús Jóhannsson frá Hafnamesi:
Heimur í fingurbjörg. Einyrkjasaga. Heims-
kringla 1966. 134 bls.
inni til áfellis, ef ekki bæri helztu kosti
hennar hærra, en þeir eru tíðindaverðir.
Málfar höfundar einkennist af sjaldgæfri
smekkvísi og einfaldleik, stuttum og lag-
góðum setníngum sem þó tjá mikið og
gefa sögunni þá fyllíngu sem viðfángsefni
hennar krefst; frásögnin er víðasthvar
blátt áfram og vafníngalaus. Höfundur er
lipur sögumaður og heldur lesandanum
vel við efnið; og ég býst við að Heimur í
fingurbjörg sé skrumlaust vitni um þá liðnu
tíð sem leingstaf er baksvið söguefnisins.
Þorsteinn frá Hamri.
Mannkynssaga 300—630
Nýlega hefur nýtt bindi Mannkynssögu
Máls og menningar séð dagsins ljós, öllum
þeim til óblandinnar ánægju, sem hlynntir
eru því, að fleira sé skrifað á íslenzku en
dreifbýlisrómantík og ævisögur miðla.1 Það
er í rauninni furðulegt, að ekki skuli fyrr
hafa verið rituð hér á landi sería af ýtar-
legunt handbókum um almenna mannkyns-
sögu fyrir stúdenta og fróðleiksfúsa menn.
Eina ritsafnið, sem hér hefur verið skrifað
um fyrri alda menningu, Saga mannsand-
ans eftir Ágúst H. Bjarnason, er fyrst og
fremst menningar- og heimspekisaga, og er
hún reyndar orðin rækilega úrelt nú. Þegar
ég byrjaði að lesa bækur, voru engar ýtar-
legar og handhægar sögubækur fáanlegar,
nema tvö fyrstu bindin af mannkynssögu
Máls og menningar, og hefði ég sennilega
vaðið í villu og svima um öll þau stórmerki,
sem gerðust frá lokum þriðju aldar fram til
Kóreustríðsins, ef ekki hefði viljað svo vel
til að unnt var að finna ýmsar góðar mónó-
grafíur, svo sem ævisögu Magellans eða
heimsstyrjaldarsögu Ólafs Hanssonar. —
Þeir ágætu sagnfræðingar, sem hafa þrek
1 Mannkynssaga 300—630, eftir Sverri
Kristjánsson. Mál og menning 1966. 322 bls.
426