Tímarit Máls og menningar - 01.06.1968, Page 57

Það er eftirtektarvert að kristin-
dómurinn er hér nefndur ídeólógía,
niarxisminn aftur á móti trúarbrögð.
Með þessum endaskiptum vill Hall-
dór að sjálfsögðu leggja áherzlu áhve
eðlislík öll kennikerfi eru, hvort held-
ur þau eru af tagi stjórnmála, heim-
speki eða trúarbragða. í því sam-
bandi má minna á kröftug ummæli
frá árinu 1961, þar sem hann segir
að „þýzk heimspeki varð að land-
lægri plágu i skandínavísku menta-
lífi alt frá lúterstrú til freudisma“
(Upphaf mannúðarstefnu, bls. 85).
Ástæða þess að Freud er hér nefndur
í sömu andránni er vitaskuld sú að
sálarfræði hans er kreddukerfi í
augum Halldórs. Á öðrum stað er
komizt svo að orði að „í öllu hinu
mikla verki Freuds kvað naumast
vera til nokkur óvefeingjanleg lækna-
stofuleg staðreynd“; bent er á Alfred
Kinsey sem jákvæða andstöðu, þar
sem hann hafi rannsakað kynlíf fólks
„með læknastofuaðferðum“ á hrein-
um vísindalegum grundvelli. Skopazt
er að þeirri hugdettu Freuds „að
binda sálfræðina í kerfi eftir sjón-
leikum úr Crikklandi hinu foma,
samanber ödipuskomplexið og allar
þær fáránlegu vángaveltur“; göfgun-
arkenning (sublimation) hans er
kölluð „meinlætakenndarsiðfræði-
grillur sem eru sameign gyðíngatrúar
og kaþólsku“. Þessari afgreiðslu á
Freud lýkur með þessu einkennandi
orðalagi:
Halldór Laxness á krorsgötum
Golfranska Freuds keptist við golfrönsku
marxista um að tröllsliga mælt mál Vest-
urlanda á mínum sokkabandsárum. I dag
er vissara að vera á verði fyrir þessari ó-
væru í tali og skrifum til að verða ekki
brennimerktur sem eftirlegukind eftir að
sálfræði ekki síður en þjóðfélagsfræði er
orðin að undirdeild í fýsik og kemí
(Skáldatími, bls. 55).
I stuttu máli: Halldór Laxness hef-
ur á síðari árum tekið ákveðna af-
stöðu gegn öllum lokuðum fræði-
kerfum. Hvassyrði og þversagnir ein-
kenna öll verk hans á fullorðinsárum,
ekki hvað sízt greinasöfnin, og mega
teljast hluti af stil hans. En kannski
hefur rökleiðslan orðið svo hrokafull
og einhæf af þvi hann sjálfur hafði
dregizt að tveimur voldugum hug-
sjónakerfum, trúarlegu og þjóðfélags-
legu, fyrst kaþólskunni og síðan sós-
íalismanum. Þetta er framar öðru
sjálfsrannsókn.
Brenndur af eldi reynslunnar virð-
ist Halldór hafa gert afskiptalausan
efa að leiðarstjörnu í skoðunum sín-
um á umheiminum.
4
Þessi afstaða hefur vitaskuld ó-
hjákvæmilega sett svip sinn einnig á
skáldskap hans. í grein frá árinu
1962, þar sem hann hafnar sérhverri
alisherjarformúlu fyrir skáldsagna-
list, segir hann ,að „staðreyndin,
hvaða sköpuð staðreynd sem er, kom-
ist næst því að vera skáldsagnahöf-
undi rödd guðs“ (Upphaf mannúðar-
47