Tímarit Máls og menningar - 01.02.1984, Page 61

Hugmyndafrœdi Sigurðar Nordal
Hann kveður algera einangrun geta gengið af bókmenntunum dauðum; er-
lendir straumar séu nauðsynlegir til að bókmenntirnar geti haldið áfram að
vera frjóar. En þá sé skilyrði að melta erlenda efnið og laga það eftir
innlendum þörfum. Sigurður bendir á að þar sem Islendingar séu svo fáir,
geti ekki verið um að ræða neinar mjög frábrigðilegar og öfgakenndar bók-
menntastefnur í landinu, sem aðeins fáir geti notið, og stuðli þetta að
samhenginu í bókmenntum þjóðarinnar. Engir íslenskir höfundar geti t. d.
leyft sér að birta módernísk kvæði, vegna þess hve markaðurinn sé smár.
Skoðun sína á nauðsyn erlendra áhrifa setti Sigurður fram 1928 (í Vöku).
I hugmyndum hans í heild er þjóðernishyggja aftur á móti mun meira
áberandi. A þriðja áratugnum hafði Sigurður á orði að hann væri að viða að
sér efni í íslenska menningarsögu sem ætti að varpa ljósi á sérkenni
þjóðarinnar og hvernig landshættir hefðu mótað hana (Vaka 1929, 24—5). I
forspjalli Islenskrar menningar sem kom svo út árið 1942 skrifar hann að
bókin eigi að vera málsvörn fyrir Islendinga, ný Crymogxa (bls. 39).
Sigurður vill styrkja sjálfsímynd þjóðarinnar, og hann hugsar sér sagnfræði
að nokkru sem sálkönnun þjóða (38) sem komi jafnvægi á sjálfsímyndina.
Þessi ummæli benda til að Sigurði hafi verið hugmyndafræðihlutverk fræða
sinna a. m. k. að nokkru Ijóst.
Þetta leiðir hugann að „íslenska skólanum“, sem eins og Oskar Halldórs-
son hefur sagt, var „öðrum þræði menningarpólitík" (TMM 1978, 318).
Islenski skólinn byggði að talsverðu leyti á hugmyndum Björns M. Ólsen
um Islendingasögurnar, en Sigurður Nordal var sá sem öðrum fremur ruddi
þeim braut með rannsóknum sínum. Tveir meginþræðir í íslenska skólanum
virðast hafa verið að skoða Islendingasögurnar sem íslensk og ekki samnor-
ræn verk, svo og að sjá þær sem skáldverk eftir sagnameistara, höfðingja.
Þessar hugmyndir koma hvað gleggst fram hjá Sigurði í inngangi hans að
Egils sögu (1933), þar sem hann reynir að sýna fram á að Snorri Sturluson
hafi samið hana, og í bókinni um Hrafnkötlu (1940) þar sem sú saga er
túlkuð eins og skáldsaga með nútímasniði. Gerir Sigurður ráð fyrir að
höfundur hennar hafi meðvitað ætlað sér að skrifa skemmtiverk og listaverk
út frá ákveðnu heimildaefni.
Líkan Sigurðar af þróun íslendingasagna tengist bæði íslenska skólanum
og hugmyndinni um hlutfall erlendra og innlendra áhrifa. I þessu líkani,
sem kemur fram í bók hans Snorri Sturluson (1920), felst að íslendingasögur
hafi sameinað fróðleik sagnfræðiritanna og skemmtun með listfengi.
Sannleiksgildið kennir Sigurður við vísindi og tengir það sérstaklega við
sagnfræðiskoðun Ara fróða. Þegar frá leið gliðnaði þessi samruni fróðleiks
og skemmtunar aftur sundur og þá komu annars vegar annálar („söfnunar-
stefna“) og hins vegar þýddar ýkjusögur í stað hinna sígildu Islendinga-
51