Tímarit Máls og menningar - 01.02.1984, Blaðsíða 63

Hugmyndafrteði Sigurðar Nordal
Þessi orð eru ágætt dæmi um það hvernig mikið af bókmenntafræðum
Sigurðar Nordal er gildishlaðið. Raunsæisstefnan, natúralisminn og eflaust
margar fleiri stefnur hafa þóst skrifa „núllstíl", hinn hlutlausa stíl, gagnsætt
mál. Af íslenskum konungasögum „er ekki neinn mannaþefur“, segir
Sigurður (224), og gefur með því til kynna að þessar bókmenntir séu álíka
náttúrubundnar, sjálfsagðar og fagrar og fjöllin. En núllstíll er ekki til,
klassískur stíll er stíll eins og annar stíll. Eins og góðu persónurnar verða oft
litlausar í skáldsögum af því að höfundurinn dáir þær meira en orð fái lýst,
þá gerist oft hjá aðdáendum klassísks stíls að þeir telja hann hinn hlutlaufa
stíl, hið algera viðmið, en eiga bágt með að festa hendur á í hverju hann felst,
kannski af því að þeir eru farnir að skrifa hann sjálfir. Innan íslenska skólans
voru enda ekki gerðar neinar mjög merkar rannsóknir á formgerð Islend-
ingasagna né stíl.3
Eins og framar segir voru bókmenntarannsóknir Sigurðar Nordal víð-
tækar og eiginlega rannsóknir í menningarsögu. Sumt er þar einnig nátengt
heimspeki og þá ekki síst siðfræði. Sigurður hugsaði gjarna í móthverfum,
átökum stríðandi afla. Hann túlkar viss höfundarverk t. d. út frá siðferðis-
legri togstreitu. Hugmyndin um meðalhóf og jafnvægi er fyrst þekkt hjá
Aristótelesi og mörgum öðrum á eftir honum. Hugmyndin er vandmeðfarin
að því leyti að jafnvægið verður oft svo eftirsóknarvert án þess að menn geri
sér grein fyrir því, að til verður kenning um gullaldir með tilheyrandi
uppgangs- og hnignunarskeiðum. Það sem raskar jafnvægi er þá talið vont.
Af því leiðir venjulega íhaldssemi. Stundum búa menn til jafnvægi þar sem
ekkert slíkt er að finna í raunveruleikanum, bara af því að jafnvægið þykir
svo fallega symmetrískt.
Sigurður hugsar sér meðal annars togstreitu erlendra og innlendra afla í
bókmenntunum, togstreitu trúarskoðana, togstreitu einlyndis og marg-
lyndis og togstreitu fróðleiks (sannleiks) og skemmtunar (listar) til að skýra
bókmenntaverk. Má vera að Sigurður hafi stundum látið slíkar
jafnvægishugmyndir stýra fræðum sínum óþarflega mikið og þá jafnvel ekki
gætt að því hvers konar réttlætingargildi jafnvægislíkanið getur haft. Þannig
held ég t. d. að hann hafi vanmetið bókmenntagildi riddarasagna og að hann
hafi ekki tekið nægilegt tillit til fróðleiksgildis sem „ósannar" sögur hafa
(þrátt fyrir orðin um sannleiksstyrk tilbúinna sagna, Snorri Sturluson, 108).
Yfirleitt er varasamt að búa til gullaldir í bókmenntasögu. „Höfðingjabæk-
ur“ og „riddarasögur“ eru án efa.enn til í dag, og vafasamt er að einkenna
gullaldir með velheppnaðri blöndu af gagni og gamni, blöndunni sem Hóras
áleit aðal góðra bóka. Reyfarar hafa sinn fróðleik að flytja, þótt höfðingjum
þyki kannski lítt til hans koma. Eins getur maður efast um að höfundar
Islendingasagna hafi engan „aukatilgang" haft og engu helgað bækur sínar
53