Tímarit Máls og menningar - 01.09.1986, Qupperneq 17

íslenskar barnabœkur 1980—1985
fram að fermingu. Bók Steinunnar er ætluð elsta hópnum og hefur val
hennar tekist vel. Allar bækurnar eru myndskreyttar og fallegar og verða
kærkomið lestrarefni fyrir vel læs börn líka.
Endurminningar hafa verið meðal athyglisverðustu og vinsælustu bóka hér
á landi undanfarinn áratug, og oft eru kaflarnir um bernskuna áhrifamestu
frásagnirnar. Nægir að minna á Fátækt fólk eftir Tryggva Emilsson, Undir
kalstjörnu eftir Sigurð A. Magnússon og Lífssögu Aðalheiðar Bjarnfreðs-
dóttur. Allir þessir höfundar hafa verið óragir að rifja upp hvað það var oft
erfitt og sárt að vera barn, enda eru þeir að skrifa fyrir fullorðna lesendur.
Þeir minna okkur líka á að börn heyra, sjá og finna til betur en fullorðnir,
þau lifa ekki í ómenguðu sæluríki eins og oft hefur virst í bernskuminning-
um sem ætlaðar eru börnum. Mörgum finnst — og kannski með réttu — að
börnum séu búin verri lífsskilyrði núna en þegar þeir voru að alast upp, þess
vegna hættir þeim til að einfalda dæmið og sleppa því sem slæmt var,
kannski í von um að endurvekja það sem gott var.
Þessi lýsing á ekki við bestu barnabókahöfunda okkar eins og Hjalti
Stefáns Jónssonar er dæmi um. Sömu einlægni beita þau Guðrún Helgadótt-
ir og Hreiðar Stefánsson í bókunum sem byggja á æsku þeirra sjálfra. Þau
leggja mikið upp úr hinum mannlega þætti, draga fram atriði sem skipta
máli, bæði þá og nú, tilfinningalega baráttu persónanna, löngunina til að
standa sig vel og vera metin að verðleikum, þrána eftir samastað og öryggi.
Þau sýna liðna tíð á sannferðugan hátt með því að draga fram ólíkar hliðar á
fortíðinni.
Eitt af því sem kallar á endurminningabækur er einmitt þörf fólks fyrir að
rekja líf sitt til róta með góðri fræðslu um liðna tíð. Þetta á ekki síst við um
börn. Þá þörf kemur Vilborg Dagbjartsdóttir á móts við í bókinni sinni um
Boggu á Hjalla (1984), en um leið og hún fræðir af þolinmæði og vandvirkni
tekur lesandi þátt í kjörum Boggu, stríðir meira að segja með henni við
siðfræðileg viðfangsefni sem alltaf eru áþekk í barnslífinu þótt tímarnir
breytist. Enn lengra aftur í tímann fer Páll H. Jónsson í Lambadreng (1981)
þar sem hann lýsir í svipmyndum ævi og kjörum hjarðsveins í harðbýlu
landi. En þótt hann fari langt aftur í tímann er eins og efnið sé of viðkvæmt,
höfundur heldur sig of fjarri því til að geta verið einlægur og brynjar sig
með viðhafnarmiklu tungutaki sem rís milli sögu og lesanda.
Bernskuminningar leiða hugann beint að sveitasögum og ég sný út úr
fleygum orðum Steins Steinars og segi: Hin hefðbundna sveitasaga er nú
loksins dauð. En hvað er hefðbundin sveitasaga? Það er ekki saga sem fjallar
um fólk í sveit, eins og bækurnar um Hjalta, Grösin í glugghúsinu eða
279