Tímarit Máls og menningar - 01.02.1987, Síða 39

Útvarp allra landsmanna
kerfi af félagsvenjum sem höfðu breyst lítið frá því í árdaga og þangað til
útvarp kom til sögunnar. Tilkoma sjónvarps breytti þessum venjum meira
en útvarp. Sjónvarpið varð hreinlega miðpunktur heimilisins, miðja alheims
var komin inná stofugólf. Það krafðist óskiptrar athygli heimilisfólks og
varð hinn almáttugi sannleikur. Kvöldin urðu partur af óvirkri neyslu
dauðra ímynda, í stað virkrar þátttöku í samskiptum við aðrar mannlegar
verur.
Það er ekki hægt að aðgreina menningu frá okkar daglega lífi. Menning er
það daglega amstur sem við stöndum í. Hún er ekki fyrirbæri sem við
sækjum í eitthvert hús og skiljum eftir þegar haldið er heimleiðis. íslensk
menning er líf okkar og ekkert annað. Það sem ríkisútvarpið hefur gert frá
upphafi er að aðskilja menningu frá hinu daglega lífi og gera hana að
einhverri himneskri sælu sem menntað gæti þjóðina. I hugum margra hefur
ríkisútvarpið verið tákn menningar sem erfitt hefur verið að kyngja. Tákn
leiðinda. Ríkisútvarpið hefur skapað hámenningu. Samkvæmt skilgreining-
um snobbara ríkisútvarpsins kemur lágmenning ekki til sögunnar fyrr en
með sjónvarpi.
Sjónvarp býður uppá allt öðruvísi menningu en útvarp gerir. Sjónvarp
sýnir ímyndir í stað þess að segja frá ímyndum. Það gerir áhorfendum kleift
að samsama sig þessum ímyndum og fara inní þeirra veröld. Sjónvarp er líka
vinsælt. Nokkuð sem menningarforkólfar ríkisútvarpsins þekkja ekki. Því
er ekki nema von að árið 1971, eftir fimm ára reynslu af sjónvarpi, skyldi
þykja við hæfi að setja inní útvarpslög klásúluna um varðveislu íslenskrar
menningar og arfleifðar. Sjónvarp hafði tvístrað öllum hugmyndum um
hvernig og hvað íslensk menning átti að vera. Vinsælt sjónvarp býður
áhorfendum aðallega uppá skemmtun, afþreyingu. Menningarforkólfar fella
móralskan dóm á afþreyingu. Sá dómur segir að afþreying sé slæm fyrir
varðveislu íslenskrar menningar. Lausnin er að senda út hágæða hámenn-
ingu til að stemma stigu við slæmum áhrifum lágmenningar sjónvarps. En
afþreyingarefni sjónvarps er á skrítinn hátt miklu nær áhorfendum en
viðurkennd hámenningarstefna útvarps.
Samt sem áður var Ríkissjónvarpið ekki stikkfrí frá leiðindastimplinum
sem fylgdi gufuradíóinu. Til að varðveita íslenska arfleifð þótti sjónvarpinu
við hæfi að setja jafnvel fræðslumyndaþátt um kynlíf breskra býflugna á
laugardagskvöld. Þegar áhorfendur biðu eftir efni sem tæki hugann frá
amstri liðinnar viku. En skýrasti votturinn um leiðindi ríkisfjölmiðlanna er
hvernig myndbandabyltingin varð á Islandi. Það er ekki bara tækninni að
þakka hve myndbandið varð geysivinsælt á íslenskum heimilum. Orsök
þessarar byltingar má rekja til leiðans á ríkisfjölmiðlunum. Myndbandið
bauð fólki uppá möguleika til að búa til eigin dagskrá. Þessari dagskrá
27