Tímarit Máls og menningar - 01.02.1987, Page 63

Fjölmiðlarnir og „almenningur“
eign. En jafnvel þetta breytir ekki því að ekki er hægt að láta þetta hlutverk
eftir óskuldbundnum fréttamönnum. Þörf er á opinberu kerfi sem hefur
opinberar skyldur, og faglegt mat, utan við stjórnmálaumræðuna og það
hlutverk sem hún hefur. Innan svona kerfis þarf að vera miklu meiri og
greiðari aðgangur að sjálfstæðum sérfræðisviðum. Það er sígild og verð-
skulduð gagnrýni í garð fréttamanna að þeir sjálfir ákveði hvað tekið sé á
dagskrá og hvað sé umtalsvert, á sama tíma og þeir láti flutning og yfirbragð
sitja í fyrirrúmi, á kostnað upplýsingagildis. Ef til vill ættu rannsóknarstofn-
anir á sviði læknavísinda, hagfræði og félagsvísinda, og svo mætti lengi telja,
að hafa reglulegan aðgang að útvarpi og sjónvarpi og blöðum, og hafa sína
eigin fréttamenn, til að varpa nýju ljósi á ýmis mál fyrir almenning, og til að
lyfta stjórnmálaumræðu á hærra plan.
Að hinu leytinu þarf að skerpa pólitíska umræðu með því að heimila
stjórnmálaflokkum og hreyfingum aðgang að skjánum á eigin forsendum
rétt eins og gert var þar til nýlega í Hollandi. Hægt er að ímynda sér að
hvaða hópi sem tekst að safna nægum fjölda stuðningsmanna verði úthlutað
útsendingartíma eða dagblaðadálkum. Habermas virðist sjálfur sjá fyrir sér
eitthvert fyrirkomulag í líkingu við þetta, þar sem hann segir að „almenn-
ingur“ kalli á „opinber samtök skipulagðra einstaklinga, sem komi í stað
ónothæfrar opinberrar stofnunar fyrir einstaklinga.“6 Þessi samtök myndu
hafa lýðræðislega innri skipan. Einungis er hægt að koma á „almenningi“,
segir hann, „með röklegri endurskipulagningu félagslegra og pólitískra
valda undir gagnkvæmri stjórn andstæðra fylkinga, sem eiga sameiginlega
hollustu við hugmyndina um „almenning“, bæði í innri skipulagningu og
eins í samskiptum sín á milli.“7
Styrkur hugmyndarinnar um „almenning", og á það vil ég leggja áherslu
og tengja við endurskoðun opinberrar þjónustu, er sá að hann á að vera
altækur. Með því er átt við að öll völd í þjóðfélaginu verða að lúta lögmálum
„almenningsins". Til skamms tíma voru þessi mörk dregin utan um þjóðrík-
ið, en innan þess voru borgaraleg réttindi skilgreind með réttindum og
skyldum fyrir alla. Tenging eigna- og atkvæðisréttar var mikilvægt dæmi
um þetta. Þar var viðurkennt að nauðsynlegt samband væri á milli réttarins
til að taka þátt í ákvörðunum, og hins að ekki væri hægt að skjóta sér undan
afleiðingum þeirra. Einmitt vegna þessa á ekki að veita fjármagninu réttindi
af þessu tagi, svo lengi sem það streymir að vild á alþjóðlegum vettvangi.
Allir borgarar hafa réttindi og skyldur og taka afleiðingum þess, hvort
heldur þeir eru á sveif með siguröflum eða lúta í lægra haldi í pólitískri
baráttu. Þess vegna getur lýðræðisleg þátttaka, eins og hún er skilgreind,
aldrei verið ábyrgðarlaus.
51